Илинденското востание и положбата што по него настанала во Македонија ја предизвикале реакцијата на големите сили особено на Австро-Унгарија и Русија како најзаинтересирани за балканските земји. Тргнувајќи од своите сопствени интереси да се запази целоста на Османската империја, а според тоа и развојот на ситуацијата во последнава да се стави под нивна контрола, двете сили, уште додека траеле востаничките акции во Македонија, пристапиле кон меѓусебно договарање за преземањето на заеднички иницијативи за подобрување положбата во Македонија.

- Оваа Глава, ја почнува Милјуков, со историски осврт за Балканот, при што како вели не сака да навлегува во разгледување на националното прашање на Балканските народи зашто веќе имало литература (?!).

Кон крајот на XIX  век, по Берлинскиот договот, македонскиот национален покрет влегува во нова фаза на својот развој. Времето на легалните борби за добивање на локална самоуправа до руско-турската војна од 1878 завршува, а започнува нов период, период на борба за независност и сопствена држава.

Појавата на Внатрешната организација од Македонија и нејзината се поинтензивна антиегзархиска политика, како и зајакнувањето на српската и грчката пропаганда, влијаело врз политиката на бугарската влада спрема Отоманската империја кон крајот на XIX век. Настојувајќи да добие што повеќе привилегии, берати за владици во Кукушката, Струмичката, Мелничката, Битолската  и   Дебарската епархија, од есента 1894 година, бугарската влада започнала со комбинирани притисоци врз империјата. Во поголемите градови во Бугарија се организирале митинзи на кои се барало применување на чл. 23 од Берлинскиот договор.

Некогашниот голем манастир Св. Ѓорѓија се наоѓал во атарот на село Кнежино, над популарното излетничко место Крушино. За човеково присуство има траги од најрани времиња. Уште од првите векови на христијанството тука постоел храм. Подоцна на негово место е изграден нов. Бил величествен, ограден со бедеми. Даруван е како од населението, така и од српскиот Крал Милутин. Со доаѓањето на Турците на овие простори, станува жртва на версакта нетрпеливост. Забележано е дека турскиот велиокодостојник му рекол на еден од монасите на манастирот отприлика вака: „Кога ќе ја пуштам оваа чаша, ако не се скрши нема ни да ви го запалам манастирот…“. Чашата се скршила, а манастирот е запален… Ова се усни преданија на локалното население. Можеби објектот го снемало од лицето на земјата но останал во душата на народот. Така денес во тек се активности за испитување и возобновување на ова духовно јадро!

Негушкото востание (февруари – април 1822 година) е месно востание во околината на Негуш, под влијание на Грчкото востание. Во него, зеле учество локалните Македонци потпомогнати од месните Власи и Грци во април 1822 година, против турската власт.

„На 14/27 ноември 1897 година некаква разбојничка банда влегла во Виница, Кочанско и го убила месниот богат Турчин Ќазим-ага и од домот му зела околу 600-800 турски лири. Турските власти направиле истрага и барајќи ги разбојниците и нивните јатаци, извршиле физички притисок врз месното население, при што откриле магацин со пушки на Македонската револуционерна организација, која немала врска со убиството. Вознемирени од случајното откритие, властите извршиле масовни апсења, претреси и мачења на населението во повеќе села на Скопскиот санџак, при што биле 10 убиени, над 200 жестоко мачени, над 500 уапсени, а околу 300 души избегале преку граница. Седуммина комити, бегајќи од турската потера, побарале заслон во манастирот во село Паљурци. Пречесните сестри кои ги примиле, ги чувале скриени неколку дена додека опасноста не поминала и тие заминале во непознат правец“ – пишува пловдивскиот надбискуп Менини во писмото испратено до Конгрегацијата за пропаганда на верата во Рим.

По бројот на борбите, Битолската околија — најголемата во вилаетот — го држи првото место. Од 20 јули до 10 октомври, во таа околија имаше најмногу борби — 70 и паднаа најмногу востаници — 378. Борбите се распределуваат меѓу реоните вака: Цапари — Ѓавато — Смилево 9, Битолско поле и Западно Мориово 6, Крушевско 19, Демир Хисарско 8, Ресенско (Г. Преспа и Д. Преспа) 31. Последната борба беше на 20 октомври од Костурските и Прилепските чети над с. Чаништа, во Западно Мориово.

Битолската провала (позната и како Поп-Ставрева афера)  од 1900 година е една од поголемите афери со кој се соочила Македонската револуционерна организација, а последиците од неа биле значителни, голем дел од истакнатите раководители биле уапсени и затворени, а тоа влијаело врз организациската дејност. Оваа провала била резултат на предавството на поп Ставре, кој одбивајќи да ги вложи во касата на Организацијата бараните 30 лири прилог, случајот го пријавил во полицијата. Ваквиот чин на предавство бил осуден од Организацијата, а поп Ставре набрзо бил погубен од Битолскиот комитет.

“Особено од некое време наваму тие (егзархиските чиновници, н.б.) не прават ништо друго освен да им ја налагаат својата власт на Бугарите и на тој начин да го раскинуваат населе-нието. Претставете си дека каде што ќе отиде егзархиски човек, претседател, директор, инспектор и сл., тој бездруго ќе почне да распоредува по свое, ќе го раздели народот на две, ќе обра-зува партии што ќе гледаат да си ги извадат очите и така ќе ги разбрка работите што раководителот наместо да го обединува на-родот, тој го прави спротивното. Тие примери ни се пред очите секогаш.