Васко Гичевски

Стариот феудален систем во Османлиската Империја, недоволната развиеност на институциите и големата неписменост која што владеела во Империјата била причина за нејзина стагнација и стигматизација, претворајќи се еден вид музејски примерок на империја во Европа, а пак брзиот развој на европското општество постојано изнудувал развој и реформи во Османлиската Империја.

Реформскиот период во Османлиската Империја всушност започнува во времето на султанот Селим III кој владеел од 1781 година до 1807, кога тој решава дека на Империјата и` е потребна воена реформа, но поради војните кои Империјата ги водела со Австрија и Русија тие планови морале да бидат одложени и конечно да ја дочекаат светлоста на денот во времето на султанот Махмуд II кој ќе ги спроведе дотогаш најголемите реформи во Османлиската Империја.

Најпрво ќе ја укине јаничарската војска во 1826 година и ќе воведе нов воен систем по западноевропски терк, односно воениот систем низам и једид. А потое ќе се обиде да спроведе и реформи во економијата, но сепак тие нема да бидат исполнети со тој ефект со кој лично самиот султан се залагал.

Со донесувањето на Гулханскиот Хатишериф во 1839 година од страна на султанот Абдул Меџит I со кој се гарантирале верските права на поданиците се отворил патот на модернизација на Османлиската Империја за подоцна во 1856 се донесува и Хатихумајунот, односно царското писмо со кој се ветуваат верска и националнарамноправност на сите народности во Турската империја, слобода на вероисповедта и мислењето, мешани судови, право на христијаните да стапуваат на државни должности, да служат во турската војска и да имаат свои претставници во Државниот совет. Тој предвидува и црковни реформи, замена на натуралните давачки кон црковните великодостојници со парични суми, реорганизација на државната администрација, судството, полицијата и даночната политика, воведување на редовен буџет од приходи и расходи на државата, поправка на патиштата, унапредување на земјоделството и трговијата и друго.

Всушност со овие два документи се прокламира широка слобода за население на секој план, но треба да се истакне дека од сите овие реформи се спровеле само периферните додека централните и најважните како што биле реформите од аспект на религијата, судството,економијата останале само де јуре на хартија.

Со овие реформи државата уште повеќе се централизирала, иако и присуство на немуслиманско население во одредени совети при казите, нахиите и вилаетите можеби само навидум било исполнување на реформите и ветувањата сепак нивните размислувања и одлуки на никаков начин не влијаеле врз процесите кои што се случувале во тогашното општество.

Македонците како дел од населението на Османлиската Империја не почуствувало скоро никакви промени во нивниот живот, освен тоа што бил укинат данокот во крв односно девширмето, како данок кој задолжително го плаќале христијаните. Останатите даноци како што биле ушурот, пенџикот и др. останале во неизменета форма.

Од страната на реформите во административната поделба тука се случиле навистина некои поголеми промени. Според новиот Закон за создавање на вилаети во европскиот дел на Турција се формирани 6 вилаети. Северниот дел на Македонија влегувал во составот на Косовскиот (подоцна: Скопскиот), а јужниот - во составот на Солунскиот вилает. Дополнително е формиран Битолскиот вилает. Така целата територија на Македонија влегува во составот на споменатите 3 вилаети. Ваквата нејзина административна положба останува до крајот на турското владеење.

Покрај очигледната потреба за реформи, реформската ера односно Танзиматот завршува во 1876 година со доаѓањето на султанот Абдул Азис на престолот кој повеќе бил заинтересиран за својот приватен живот и черевоугодие околку за доброто на сопствената држава.

Во суштина Танзиматските реформи се добар почеток за модернизација и реформизација на Османлиската Империја, но тие во своите суштински делови: правото, верата, економијата, воопшто не се примениле, туку се примениле само оние периферните од страна на администрацијата и административната поделба со што државата уште повеќе се централизирала и тоа ќе стане само уште една причина плус за подоцнежните немири кои што ќе се случуваат ширум Империјата и на територијата на Македонија.