Тихомир Каранфилов

Илинденското востание во 1903 година и положбата која по него настанала во Македонија ќе ги предизвика на реакција гоемите сили. Австро-Унгарија и Русија како најзаинтересирани за балканските земји, тргнувајќи од сопствените интереси да се запази целоста на Османската империја, уште додека траеле востаничките акции пристапиле кон договарање за превземање иницијативи за подобрување на положбата во Македонија. Како резултат од овие преговори на почетокот на 2 октомври 1903 година ќе бидат изработени познатите Мирцштегски реформи.

Убедени во полезноста на изработената во Мирцштег и објавена програма за реформи во Солунскиот, Битолскиот и Косовскиот вилает (Македонија и Стара Србија), Владата на Н.Ц.В. бугарскиот кнез Фердинанд I и Владата на Н.В. српскиот крал Петар I, раководени од принципот „Балканот на балканските народи“ и воодушевени од желбата да им создадат мир и сигурност на своите народи, како и да се сочува територијалниот статус-кво на Балканскиот Полуостров  и да им се подобри судбината на нашите сонародници во отоманската империја на 30 март 1904 година потпишуваат во белград Таен сојузен договор помеѓу Кнежеството Бугарија и Кралството Србија. Со овој договор се прецизираат сферите на влијанието на овие држави во Македонија.

Меѓутоа, акцијата на зближување и разбирање која ја започнаа прогресивните студенти на Белградскиот и Софискиот универзитет на почетокот на 1904 година, се одвива спротивно на интересите на бугарската и српската боржуазија. Македонското прашање, инаку едно од главните пречки на зближувањето, било многу правилно поставено од двете страни што се гледа од Резолуцијата донесена на нивниот заеднички состанок во Софија на 8 и 9 јануари 1904 година. Во неа студентите ќе истакнат дека „македонското прашање не е ни српско, ни бугарско, ни грчко, туку исклучиво прашање на поробеното население што ја населува таа земја и дека единствениот пат за издвојување на нивната слобода е, во смисла на автономија на Македонија, револуцијата како резултат на зрелата политичка самосвест на самите обединиети населенија“.

Ваквиот прогресивен став на српските и бугарските студенти ќе ја натера српската влада да интервенира и видни професори од Белградскиот универзитет да држат семинари со своите студенти за македонското прашање во кои ќе бидат пласирани великосрпските идеи. 

Белградска „Политика“ од 16 март 1904 година, за одржаниот „Семинар за македонското прашање“, го пишува следното:

„Четири професори на „Великата школа“ (д-р Јован Цвијиќ, Љубомир Јовановиќ, д-р Станоје Станојевиќ и д-р Александар Белиќ) држеа во четвртокот од  3 до 6 часот попладне со своите ученици заеднички семинар за македонското прашање. Бидејќи имаше голем број на ученици на „Великата школа“ и друга публика, околу 200, мораа професорите со своите ученици да одат во големата сала каде е одржан семинарот.

Откако  г. Љубомир Јовановиќ објасни дека овој заеднички семинарски час е закажан со намера професорите на своите слушатели да им дадат што повеќе објаснувања за минатото на македонското прашање и неговата денешна состојба, зеде збор професорот г. Белиќ и зборуваше за македонските дијалекти и нивниот однос према српскиот и бугарскиот јазик. Тој воглавно го кажа следното:

На крајниот југ на Македонија се уште се употребува дијалект кој се сочувал во мал број места и кој постепено исчезнува под притисок на централниот македонски говор. Тој дијалект се вика јужно-македонски; тој потекнува од старославјанскиот јазик. Старославјанскиот јазик и тој дијалект најблиску се до бугарскиот јазик, но на Балканскиот Полуостров никогаш не биле идентични со него. Средниот македонски дијалект, или централниот македонски, кој е раширен од Тетово, Скопје и Кочани до Сер, околината на Солун, Битола, Преспа, Охрид и Дебар, преставуваат силна и многувековна мешавина на српскиот говор на источна Стара Србија (Северна Македонија) и јужномакедонскиот јазик. Во него преовладувале некои црти на пред српски говори и некои кои припаѓаат повторно на јужниот македонски говор.

Сличноста на овие дијалекти со бугарскиот јазик во извесен правец е иста таква како и во некои чисто српски говори во северна Македонија и во јужна и источна Србија, е случајна. Губењето на падежите, развивањето на членот и образување на некои други црти е резултат на непосреден контакт на славјанските јазици јужно и источно од линијата. Шар Планина, Карадаг, Јужна Морава и донекаде Голема Морава со неславјански јазици: грчки, романски и албански во кои тие црти исто така се наоѓаат и кои ги дале споменатите славјански јазици. Ако некој славјански јазик бил можеби и посредник при давање на тие црти на другиот славјански јазик, тоа не значи, дека по своето потекло се негови, и дека за тој друг јазик дијалектот е негов. Кога се говори за сродноста на јужнославјанските народи тие воопшто не можат да се земат во предвид.

Некои ученици на повик на проф. Јовановиќ, бараа од професор Белиќ објаснувања за некои дијалектолошки прашања. Потоа некои ученици бараа да се прекине научната дебата за македонското прашање и да се расправа за сегашната политичка состојба во Македонија и господата професори да ги изнесат своите ставови за работата на српско-бугарската младина. Откако им беше одговорено дека за оваа практична страна на Македонското прашање ќе се говори подоцна и дека прво треба да се расветли македонското прашање од чисто научно гледиште, говореше проф. г. Цвијиќ за имињата на Стара Србија и Македонија.

Тој истакна дека Стара Србија опфаќа земја многу подалеку на југ отколу што се мисли и дека кај географите од 16 и 17 век името на Србија опфаќа голем комплекс на земја подалеку и од Велес. После г. Цвијиќ зборуваше г. Станојевиќ за тоа како е населена Македонија. Тој докажуваше дека Славјаните од долен Дунав ги населиле сите краеви на исток и на југ од прилика од Тимок, Сува Планина и Шар Планина, а Славјаните од денешна јужна Унгарија сите останити земји на Балканскиот Полуостров. Сите тие племиња имале заедничко име Славјани. Кога Туранските Бугари дошле на Балканскиот Полуостров тие ги завзеле земјите меѓу Искра и Црното Море и меѓу Дунав и Балкан. На таа територија настанал бугарскиот народ; сите земји над таа територија биле само под привремено државно – политичко влијание на бугарската држава; етнички и јазички тие и натаму останале Славјани. Со бугарското освојување на  Македонија  само бугарското државно име го освоил теренот, меѓутоа Македонските Славјани етнички самостојно се развивале, сосема независно од процесот на создавање на новиот бугарски народ од онаа страна на Балкан. Тие подоцна биле изложени на се посилно политичко и културно влијание на српскиот народ. На прашање на еден ученик како према оваа теорија стои Самуиловата македонска држава, г. Станојевиќ одговорил дека таа држава носела бугарско име но етнички таа не била. Господата Јовановиќ и  Станојевиќ уште еднаш им ја објасниле на учениците задачата на овој заеднички семинар, па потоа беше закажан идниот семинарски час за четврток 18 март во 3 часот попладне. Во таа прилика ќе биде рекапитулирано тоа што е зборувано на последниот час и ќе се расправа за политичката страна на македонското прашање. Семинарот ќе биде јавен и ќе се држи во салата на Великата школа.“ – пишува белградска „Политика“

Српските професори Цвијиќ, Јовановиќ, Станојевиќ и Белиќ, видливо ги потенцираат апетитите на тогашната српска боржуазија кон Македонија. Но, колку и да се застапници на великосрпските идеи, во своите контраверзни изјави, сепак ја истакнуваат посебноста на македонскиот народ и јазик. Тие само укажуваат на една вистина дека дури и кога од висините на престолот се говори за „искрена“ желба за зајакнување на врските меѓу двата „братски народа“, се додека Македонија се држи како мамка за грабливците, нема да има вистински мир и зближување на балканските народи.