Македонскиот национализам е културно-општествено и политичко движење за утврдување и зачувување на националните одлики, особености и вредности на македонската нација. Или пак, како што вели Крсте Мисирков во 1903 – „ние туѓо не сакаме, а своето си го браниме“.

Зачетокот на македонските национални идеали, како впрочем, и кај другите народи, е некаде во 19. век.

Српскиот историчар и политичар Стојан Новаковиќ е еден од странците кои пишувале за, но и против македонскиот национализам, а не е меѓу првите. Во 1888 година во писмо до српскиот министер за просвета, тој говори за тоа – како преку „мудро, тактичко негување на македонскиот ’дијалект‘ и македонските посебности“, може да го искористи веќе постоечкиот „македонизам“ во корист на големо-српските интереси.

Од историска гледна точка, самото изложување на тој план за „мудро“, постепено „србизирање“ на Македонците, сведочи за веќе развиена свест кај Македонците за својата јазична, етно-културна и национална посебност.

Неговиот внук Коста Новаковиќ во 1920-те имал сосем поинакви погледи, бидејќи се соочил со „македонизмот“ во својот најрадикален облик. Во тнр. „Вардарска бановина“, односно во Вардарскиот дел на Македонија под српска окупација, „методот на дејствување на Македонците е подрастичен од другите сепаратистички пројави во Кралството, како што пишува и весникот „Хрватски лист“, меѓу другите, од тоа време.

Национално воскреснување

Сѐ тоа е „реакција на акцијата да се запре националното воскресение на Македонија и македонскиот народ“ (конкретно, од страна на српските окупаторски власти), се истакнува во написот.

„Македонското прашање може да биде разрешено само преку задоволување на националното право на Македонците – кога и ќе исчезне политичкиот ‘Гордиев јазол’ во Македонија… Што сакаат Македонците? – Тие тврдат дека се одделен народ со сите етнолошки особености, и тоа постојано го истакнуваат во својот печат што излегува во туѓина, како и своите политички и национални стремежи, кои сите ние треба да ги прифатиме како оправдани“, се вели натаму во статијата.

Коста Новаковиќ е српски новинар, професор и политичар, познат како „едно од најкрупните имиња на српската левица во 20. век”. Бил член на Српската социјалдемократска партија и еден од основачите на Социјалистичко-работничката партија (подоцна – Комунистичка партија на Југославија -КПЈ).

По Првата светска војна, на парламентарните избори во Кралството на Србите, Хрватите и Словенците во 1920 година, Новаковиќ е избран за народен пратеник во Собранието од изборната единица Скопје. Но, три години потоа тој бил уапсен, а КПЈ забранета.

Народот се чувствува како Македонци

Хрватскиoт oпштественик Хрвоје Магазиновиќ тој период разговарал со некој Македонец и го прашал – зошто се определил за комунистите? Македонецот кој e именуван само како Јовановски, одговорил:

– Тоа е единствената партија што ги признава Македонците како нација со свој јазик и култура и со право на своја држава… Народот се чувствува како Македонци. Јас сум сега Јовановиќ, ама моите родители беа Јовановски. Јас сум со комунистите, но не сум комунист по убедување. Кога ќе се оствари слободата на Македонците, јас повеќе нема да имам причина да бидам комунист.

Најпознат труд на Коста Новаковиќ, е „Македонија на Македонците – земјата на земјоделците!“ од 1924 година, во која тој ја осудува дискриминаторската и угнетувачка политика на српските окупатори и недвосмислено го брани правото на национално самоопределување на Македонците и другите народи во Македонија. За тој напис, Новаковиќ бил осуден на шест месеци казна затвор.

Во жалбата врз основа на таа пресуда, тој меѓу другото изјавува:

– …Пред Вас е мојата брошура во која јас ја изнесов самата вистина за Македонија… Знам дека Вие ќе ми кажете – тоа што сум го напишал и рекол на претресот, за Македонија и животот на населението во Македонија, оти тие нешта се страшни и тешки и дека за нив не смее да се говори – па дури и ако се вистинити – оти им штетат на повисоките интереси… Токму поради тие ваши „повисоки интереси“, стотици илјади српски мајки се завиени во црно, токму поради Македонија. А исто така, и многукратно повеќе македонски, бугарски и грчки мајки – и сѐ тоа без никаква полза за народите на Балканот. Јас гледам дека заради вашите „повисоки интереси“, вие ќе создадете и нови гробници. Затоа и јас и сите кои мислат како мене мораме да ја говориме вистината за Македонија и да се потрудиме да ја разбудиме свеста кај сите балкански народи – тие да ги спречат идните гробници поради Македонија. Да ги спречат оние кои ги подготвуваат тие гробници, да се здружат во братски сојуз. Ете зошто мојата вистина е опасност за Вашата правда.

Осуден и од КПЈ и од монархијата

Жалбата му била одбиена, и тој ја одлежал казната. По две години, во 1926. повторно е уапсен и осуден на пет години затвор, поради комунистичка пропаганда, но наредната 1927 година КПЈ го организирала неговото бегство. И, така пребегнал во Советскиот Сојуз, каде што е претставник на Балканскиот секретаријат во Извршниот комитет на Интернационалата.

По 1930-та, поради неговите убедувања и темперамент, прво неговата матична КПЈ го исклучува од своите редови, а потоа и водечки сталинисти од Коминтерната го обвинуваат Новаковиќ за фракционерство. Тоа за него во Москва ќе значи помалку платена работа и огромна сиромаштија. И конечно, во 1938., е уапсен како некој што со своите фракционерски борби ѝ нанел штета на партијата. Осуден е на смрт и погубен на 19 април, наредната 1939 година. Посмртно е рехабилитиран неколку децении подоцна.

Во годините кога српските монархисти сакале „со оган и меч“ да го задушат македонскиот национален дух и македонското име, Коста Новаковиќ застанал во негова одбрана, и се жртвувал за тоа.

Малку позната, но доста значајна личност, која заслужува поподробно историографско проучување и повидно место во македонската национална историја.

Слободан Иванов за МИА