Забележано, ненапишано

Минува последната недела од велигденскиот пост, позната како Страсна седмица, востановена поради Господовите страдања претрпени за нас. Црквата пропишала строг пост, како и во првата седмица.
Во македонското милениумско древно духовно светилиште, манастирот „Св. Јован Крстител“, познат и како Бигорски манастир, монасите, заедно со монахињите од манастирот „Св. Георгиј Победоносец“ од дебарското село Рајчица, метох на Бигорски, и монахињите од „Пречиста Кичевска“, со молитви ги извршуваат послушенијата за генералното чистење и декорирање на десетте илјади квадратни метри корисна површина и на отворените простори, за достоинствено и со голема празнична радост да ги пречекаат гостите и заеднички да го прославиме Христовото воскресение – Велигден, празникот над празниците, кој смртта со смрт ја победи и на човештвото радост му донесе.

Пролетта доцни по долината на реката Радика, во регионот на Долна Река, каде што во подножјето на планината Бистра, над еден милениум духовно го крепи православното население на западниот дел на Македонија, секогаш во сите времиња и невремиња, монасите со молитви успевале да ги зачуваат македонскиот идентитет и македонскиот народен и литературен јазик, во ќелијното училиште го описменувале народот, во неволјите му помагале со молитви и со добри дела, а оваа нивна благородна дејност продолжува и денес.

Монасите задолжени за сместување на гостите ни велат дека пред и за велигденските празници, леглата во манастирските конаци се пополнети. Во најтрожествената ноќ, точно на полноќ, биењето на манастирските камбани ќе го означи Христовото воскресение, а игуменот на Бигорскиот манастир, епископот Партениј, ќе го обелодени Христовото воскресение и неколку илјада грла трипати ќе изговорат: Вистина воскресна!

Пред големите црковни празници, Бигорски е во свечено руво, така е и за овој Велигден, а духовноста, барем мене ми се чини, зрачи со поинаква светост и светлина.

На пространиот чардак на Долни палат се напојувам од духовноста. Амбиентот е празничен, дишам чист планински воздух, жуборот на водите во реката Радика ме одмора, иако ги нарушува тишината и мирот. Во изминатиот половина век и повеќе, многу спомени, средби, настани, случувања, доживувања ми се врежани во меморијата. Како ревносен хроничар на Бигорскиот манастир, минатата година на патронот (11 септември) ја промовирав монографијата „Иконата на Бистра, закрилник на православието“, која ја посветив на 1.000 години Бигорскиот манастир и на 25-годишнината од возобновувањето на монашкото братство. Монографијата е нем сведок на сè што се случуваше во манастирот на духовната и материјалната обнова.
Седам на чардакот, уживам и се напојувам со духовноста, ми се појавуваат како на филмска лента многу спомени, доживувања, средби, разговори… Се потсетувам на едно од многуте поетски читања и раскажувања на поетите и литератите, учесници на 19-то издание на Галичката книжевна колонија, во август 2013 година. Поетите за монасите и за другите присутни, на чардакот читаа прекрасни стихотворби вдахновени од љубовта кон Бога и од кирилометодиевската писмена традиција, раскажуваа свои доживувања од Бигорски, кои ги преточиле во книжевни творби. Потоа ја посетија манастирската книгохранителница и на полиците од сопственото творештво наредија повеќе книги.

Прекрасна дружба и разговори литератите имаа со игуменот Партениј и со монасите.
Галичани и Бигорски имаат долга, плодна заедничка, нераскинлива соработка низ вековите, која продолжува. Најзначајно е тоа што во Бигорскиот манастир многумина галичани станаа видни духовници и преродбеници во 19 век. Меѓу нив е и Партениј Зографски, првиот словенски владика од Македонија во 19 век. За време на игуменувањето на галичанецот архимандрит Арсениј со Бигорскиот манастир беа изградени конаците и другите содржини на Горни палат и манастирската црква. Галичките ќаи и другите галичани постојано материјално го помагале манастирот – со задоволство им говореше игуменот Партениј на поетите.
На поздравот на игуменот му возврати галичанецот Тодор Чаловски, поет, ликовен критичар, претседател на Управниот одбор на Галичката книжевна колонија и организатор на поетското читање, кој му се заблагодари на игуменот за топлиот пречек и организацијата.

Колеги поети, јасно ли ви е зошто галичаните се мудри и талентирани во сите области на живеењето, големи патриоти, мислители и уметници, сликари, зографи, копаничари, книжевници, се напојувале од врутоците на Бигорски – рече Чаловски.
Со академикот Богомил Ѓузел, македонски поет, есеист, драмски писател, раскажувач и преведувач, по разгледувањето на Бигорската книгохранителница, го продолживме разговорот на чардакот, со по една чашка бигорска манастирска мастика.
Кипро, Бигорската книгохранителница е чудесија, восхитен сум од сè што видов. Како што ми објасни монахот Кирил, внатрешниот дел на книгохранителницата е решение на отец Партениј, кој не случајно се определил формата да биде трикорабна, да има иконографска претстава на Христос Седржител и Премудрост. На четирите столба се изобразени ликовите-столбови на општословенската култура и цивилизација, светите рамноапостолни учители и просветители Кирил и Методиј, Климент и Наум Охридски. Монахот Кирил ме удостои во рацете да ги држам и да ги разгледувам уникатните и оригиналните книги: поучната творба „Огледало“ на македонскиот преродбеник Кирил Пејчинович, издадена во Виена во 1816 год., поемата „Арматолос“ („Сердарот“) на Григор Прличев, издадена во Атина во 1860 година, реткиот примерок на црковнословенскиот месецослов, кој потекнува од времето на руската царица Екатерина Велика, отпечатен во 1793 год. Едно од првите изданија на Светото писмо на народен јазик од 1874 година, како и ракописот со невми на зографскиот јеромонах Сергиј од 1906 година. Книгите се најсилното оружје во одбраната на македонскиот јазик, македонскиот идентитет. Делата на македонските преродбеници од 19 век, црковните книги и зачуваните писма на бигорските игумени и монаси говорат дека македонскиот народ има многувековна црковна и долга историја, култура… – рече Богомил Ѓузел.

Академикот подзастана, од чардакот погледна кон манастирскиот комплекс, се подзамисли, се напи од бигорската мастика и продолжи.

Во Бигорски е собрана сета македонска историја, трезор на македонското национално богатство, фрескосликарство, икони, иконостасот во манастирската црква „Св. Јован Крстител“ е ненадминат, старомакедонската мијачка архитектура плени, конаците, манастирските ќелии. Сè што има, треба да го чуваме, одржуваме и да не дозволиме да се уништува, како што беше случај во комунистичкиот режим. Срцето ме болеше кога ја слушав страшната вест дека Бигорски е во пламен. Но разбрав дека монасите, пожарникарите и населението на Долна Река успеале да ги спречат, да ги скротат огнените јазици да не се префрлат на црквата и на иконостасот. Ова што го видов, изгорениот Горни палат е автентично обновен, се радувам што сега е и поцврст и посилен. Бигорската книгохранителница нуди одлични услови за работа, за истражување и творење, ќе дојдам на неколку дена да ја доживеам сета духовна енергија, добив инспирација за нова книга, Господ да ми дарува здравје замислата да ја остварам – со восхит и задоволство ми рече академикот Богомил Ѓузел. Со неговите поглед и мисли се согласи и неговата сопруга Лилјана Дирјан, поетеса и новинарка.