Подготвил Т. Каранфилов

„ Ривалството на соседните држави и војните меѓу нив го фрлија македонското население и неговата земја во целосна катастрофа. И покрај сите нивни напори, Големо Србите не успеаја да го асимилираат македонското население, кое веќе цврсто стоеше на својата македонска позиција, на која во Бугарија некои кругови гледаа со потполно симпатии, а други со толеранција. Но, шовинистичките кругови во двете земји негуваа надеж дека под поволни услови ќе ги придобијат Македонците во нивната шовинистичка кауза. Тоа е особено видливо за време на последната бугарска окупација, кога Бугарија влезе во Македонија како окупатор и со целосно бугарски административен апарат.“ – пишува бугарскиот генерал со македонско потекло Владимир Кецкаров по завршувањето на Втората светска војна (Македонска мисъл,  кн. 3-4, год. 1, 1945).

Бугарскиот генерал Владимир Кецкаров потврдува дека за време на Втората светска војна Бугарија била окупатор во Македонија со целосно бугарски административен апарат. Затоа денес се чудни барањата на Софија да се ревидира бугарската фашистичка окупација на Македонија. Чудна е дрскоста на Софија да бара нешто за кое постојат бројни документи, како и сеуште живи сведоци на злочините на бугарските окупаторски сили во Македонија во текот на 1941 – 1944 година. Истовремено се чудни барањата на Софија да се престави македонската историја како бугарска, докажувајќи притоа дека македонскиот народ има бугарски корени. Исто така, постојат низа документи кои го говорат спротивното. Во нив се говори не само за посебноста на двата народа, туку и за две различни истории.

Бугарски генерал - мајор  Владимир А. Кецкаров (10.10.1893 – 17.08.1960), со потекло од Битола, Македонија, говорејќи за историскиот придонес на Македонија за независноста на Балканот во вториот дел од текстот „Борбениот придонес на Македонија за независноста на Балканот“, објавен во органот на Македонскиот натиен институт во Софија во 1945, иако како бугарски воспитаник се обидува да ги поистоветува двата народи, сепак изнесува факти со кои ги побиваат тогашните и денешните великобугарски тврдења. Во вториот дел каде ги пренесуваме настаните од средниот век па се до крајот на Втората светска војна, тој вели:   

„Солидарноста на Македонците во секоја борба против Византија била нагласена и во времето на Душана, кога тој ја презеде во свои раце славјанската борба против неа. Но, самостојната положба на Македонците се истакнала и во отфрлањето на српскиот суверенитет, штом оваа борба престанала да ја водат бројните наследници на 30-годишното царство на Душан. Згора на тоа, при новата опасност од турската инвазија, Валкашин и Углеша први ја повеле најголемата војска што дотогаш била подигната против Турците (60.000 војска) за да ги истераат од Балканот.

Ова е петти момент во кој ја гледаме Македонија во заедничка балканско-славјанска позиција. Српските хистерици љубоморно ја чуваат битката кај Чирмен како дело на српскиот народ, но на сите им е јасно дека прилепските и серските деспоти не можеле да ја комплетираат својата војска од Рашка, туку само од Македонија. Затоа, маршот на Валкашина до Едрене по замисла беше македонска работа. Неговиот тажен крај повторно упатува на традиционален недостаток на македонските војски во средниот век. Отвораме заграда за појаснување: Самоил бил поразен кај Сперхеи (996) и Скопје (1002) само поради лошото чување, потпирајќи се на водите на надојдените реки. Со ноќно изненадување, Василиј II, Bугароубиец, двапати ги нападнал војската на Самуил и ја поразил. Исто така, на 26 септември 1376 година, Хаџи Илбеки во текот на ноќта го нападнал Валкашин со само 4000 луѓе, предизвикал паника меѓу неговите војници и предизвикал страшен колеж. Македонската војска на до неодамна српските вазали била уништена. Малкумина се вратија во своите домови. Портите на Македонија, дури до албанските планини беа отворени. Низ Македонија помина бура од ужас, грабежи, глад и несреќа. Сите локални војводи прифатиле турско вазалство, по што македонскиот воен персонал отсега учествувал во составот на турските војски, според Иречек, дури и на Косово - во 1389 г. и опсадата на Трново - во 1393 г.

А сепак, во оваа жална епоха на срамна распарченост и меѓусебно предавство меѓу балканските феудалци, сите јужнославјански народи ја најдоа личноста на турскиот вазал - прилепчанецот Крали Марко, во кој можеа да го концентрираат целото херојство на славјанските народи и да создадат во негово име, еден нечуен обединет херојски еп

Обидите на бугарските и српските научници и поети да го присвојат наводниот херој за својот народ се смешен израз на сепаратистичкиот национал-шовинизам, пред спонтано единство на заедничкото јужнославјанско поетско-патриотско творештво.

.... На почетокот на таа епоха, Крали Марко, кој го крстосуваше Балканот како турски вазал или сојузник, мора да се појавувал како застапник на христијанското население каде и да поминувал со војската на своите господари. Така, овој син на Македонија се јавува како потпора и надеж на христијанското население, ги собира како фокус на себе надежите на славјанските народи и речиси целосно ја брише нивната стара херојска епопеја за да ја стави под свое име. Овој скромен и не особено симпатичен човек, од гледна точка на неговата историска улога, стана заеднички синтетички херој на јужните Славјани. Само во неговото родно место се зачувани песни кои откриваат нешто од неговото вистинско лице како „зулумџија“.

Од овој факт мора да се извлече заклучокот дека средната положба на Македонија придонесува за духовно обединување на источните и западните Славјани на Балканскиот Полуостров. И мора да признаеме дека народната епопеја ја хранела душата на народите речиси до крајот на 19 век.

Шестиот момент во кој Македонија се појавува со својот домашен политички концепт, во својата суштина штедејќи за балканските народи, е програмата на Внатрешната македонска организација. Тешко е психолошки да се објасни еволуцијата на нејзината борба без да се допре прашањето за националноста на македонското население.

Националната преродба на Славјаните во 19 век во Мизија, Тракија и Македонија почива на совршено аналогни основи на нивната политичка диференцијација во средниот век, кога бугарската нација се појавила како политичка последица од формирањето на бугарската држава.

Во 19 век грчката патријаршија имала ист однос кон сите славјански елементи во Турската империја - став на експлоатација и угнетувачка асимилација. Поради тоа реагираше целото славјанско население, како обединет народ, водеше црковна борба, како резултат на која настана Бугарската егзархија. Последователно, Санстефанскиот договор, кој ги оцртуваше границите на Бугарија, врз основа на црковното самоопределување на бугарскиот народ, донесе политичка содржина во натамошниот национален развој на македонските Славјани.

Во овој развој природно влијание имало постоењето на бугарската држава. Македонија го сочинуваше оној дел од Балканскиот полуостров кој, приклучен на само една од балканските држави, можеше да ја наруши рамнотежата меѓу нив. Така, под влијание на националромантизмот и империјалистичките интереси, се појавија великочовечките политички тези на балканските држави - џуџиња: грчката наука докажуваше дека македонското население е славјаногласно - хеленско, српското - дека е безлично славјанско, што може да се србизира и да се бугаризира, а бугарското - дека тоа е само бугарско.

Основачите на македонската револуционерна организација навреме ја сфатија политичката неможност да се дозволи непропорционален развој на една од земјите на Балканскиот Полуостров од страна на европските сили и се залагаа за политичка независност на Македонија, во вид на автономија, дури и во рамките на турската Империја. Во однос на прашањето за националностите. организацијата се постави на темелите на најшироката толеранција. Друга струја во оваа организација се оформи откако Турција ги даде сите докази за нејзината неподобност за реформи и откако балканските држави стапнаа врз основа на поделбата на Македонија. Оваа струја е федералистичката. Додека во политичките мотиви на внатрешната организација лежеа политички мотиви, во оние на федералистите доминираа социјалните. И двете струи застанаа на националното прашање врз основа на најширока толеранција и слобода на совеста и за тоа никогаш не беа непријатели. Оваа широчина на своите ставови Македонците ја докажаа преку своето масовно учество и во Младотурската револуција и во акцијата за соборување на Абдул Хамид, кога тој се обиде да изврши контра-пуч.

Ривалството на соседните држави и војните меѓу нив го фрлија македонското население и неговата земја во целосна катастрофа. И покрај сите нивни напори, Големите Срби не успеаја да го асимилираат македонското население, кое веќе цврсто стоеше на својата македонска позиција, на која во Бугарија некои кругови гледаа со потполно симпатии, а други со толеранција. Но, шовинистичките кругови во двете земји негуваа надеж дека под поволни услови ќе ги придобијат Македонците во нивната шовинистичка кауза. Тоа е особено видливо за време на последната бугарска окупација, кога Бугарија влезе во Македонија како окупатор и со целосно бугарски административен апарат.

Нормално, македонското население не можело да не се почувствува навредено од старателско-окупаторскиот третман на бугарските власти. Младата генерација на Македонија, растејќи под влијание на новите општествени идеи и широко разбирање на општата политичка ситуација, ја негираше фашистичко-империјалистичка Бугарија и зазеде позиција на сопствена македонска националност. Тоа беше шлаканица и за великобугарството и за великосрпството. Политичките и социјалните концепти беа ставени на првата линија: федерално уредување на Балканот и демократски поредок во одделните федерални единици, а бидејќи Југославија прва го спроведе овој принцип, Македонија стана дел од Југословенската федерална држава. За промоција на оваа идеја воено учествуваше и Македонија со своите народноослободителни бригади.

 Така, во новата реорганизација на Балканот, Македонија не само што зазема себалканска позиција, туку и решително го блокира патот на можните национал-империјалистички упади. Всушност, нејзините славјански браќа не заостанале во овие сфаќања и можеме да се надеваме дека старото национално ривалство ќе исчезне во внатрешниот живот на Македонија, бидејќи националната слобода е функција на општата општествена и политичка слобода, која Македонија несомнено ќе реализира во составот на евентуална поширока балканска федерација. Ако го судиме духот на нејзината историја, мора да бидеме сигурни дека таа неминовно ќе се појави како најревносниот апологет на јужнославјанската и себалканската федерација.

А тоа е сосема можно под воспоставените демократски режими во О.Ф. Бугарија и Титовата федеративна Југославија. Поуките што Бугарите и Србите можеа да ги соберат од последните војни, а особено народите во Југославија и од централистичкиот режим на последните Карагеоргевичи, недвосмислено говорат во прилог на антишовинистичкото образование на славјанските народи на Балканот.

Нивното единство е историска неопходност. И како што Византија ги обедини Мизиските и Македонските Славјани во една политичка и национална единица, така и германската културна, економска, политичка и воена агресија кон исток ќе ги обедини Славјаните на Балканот преку опозиција за заедничка самоодбрана. Во тој поглед, местото и улогата на Македонија се определуваат од духот на сопствената историја.“

(крај)