„ ..За секој постар, чесен и промислен Македонец, јасно е дека и во подалечното минато, во присуство на срамната и понижувачка игра, често придружена со бесмислено насилство, од страна на балканските земји да ги обојат Македонците со својата национална боја, таму кај нив се појави свеста, гордоста и волјата да се реагира во име на македонштината. Тоа стана уште помасовно и поочигледно кога Македонците видоа дека нивната борба за ослободување ... беше искористена од балканските чорбаџии за да се нафрлаат на неговите сили како паразити...“ – пишува Христо Калајџиев во текстот „Постановка и метод за разглеждане въпроса за македонската нация“ објавен во 1946 год. (Македонска мисъл, кн. 1-2, год. 2, 1946)

Христо К. Калаиџиев(Ениџе-Вардарско, 28. Ⅷ 1886 – Софија, 26. Ⅳ 1964) е македонски револуционер, деец на македонското револуционерно движење и на БКП. Во 1919 година бил член на БКП задолжен да дејствува меѓу македонската емиграција и македонското население во Пиринскиот дел на Македонија. Бил апсен, затворан и интерниран во концентрациони логори. Постоењето на македонската нација го сметал за факт. Но, по Резолуцијата на ИБ во 1948 година и започнатите чистки на пројугословенските и промакедонските елементи во бугарското општество, чуствувајќи се физички загрозан како Македонец, особено по сведочењето на наместениот политички процес во судењето на Трајчо Костов, висок службеник на БКП, кој бил осуден на како пројугословенски и британски агент, и обесен во 1949 г., наполно се солидаризира со големодржавната политика на БКП. Пред ИБ, постоењето на македонска нација и јазик тој ги сметал за факт, па за македонското прашање напишал:

„ Македонската нација е факт. А фактите се тврдоглави нешта против кои не може да се противат. Сепак, има луѓе кои тврдоглаво клоцаат и негираат. Тоа се Великобугарите, Великосрбите, Великогрците и оние Македонци кои беа воспитани од нив, кои беа проникнати со нивната идеологија и станаа поголеми папи од папата, поголеми Турци и од Турците. Тие потсетуваат на народната поговорка: нема поглув од оној што не сака да слуша, послеп од оној што не сака да гледа. За нив македонската нација е голем, страшно непријатен дух кој им ја нарушува душевната рамнотежа. Тоа се истите луѓе кои кога во Бугарија се зборуваше за потребата од македонска свест пред се во изградбата на македонската кауза, хистерично и долго извикуваа дека тоа е најголемата ерес....

Тие денес исплашено и нервозно прашуваат: како и од каде излезе овој македонски народ? - Но, господата кои претендираат на голема објективност и научност, забораваат дека ништо на светот не се раѓа случајно, по желба на овој или оној, без достапност на поволни објективни услови. А македонската нација не само што се роди, туку и се зацврсти. Таа не е еднодневна работа, туку вековите и припаѓаат... Несомнено, таа не се појави наеднаш како чудо, како резултат на некои шпекулативни политички калкулации.

Кој не знае дека, и покрај теориите на великобугарските, великосрпските и великогрчките научници, дека Македонците се Бугари, Срби или Грци, народните маси во сите три земји ги третирале Македонците како Македонци, дека ги признале од првата размена на приказни и дека тие самите Македонци, кои припаднале во овие средини, се декларирале дека се Македонци и ја бранеа својата македонска чест против разни епитети. Исто така, јасно е дека тој однос воопшто не бил кон секој Македонец, на пр. на Албанецот, Турчинот, Гркот и Евреинот од Македонија. Не. Последните без двоумење беа третирани како Албанци, Турци, Грци и Евреи. Ваквиот однос бил кон Македонските Славјани. За секој постар, чесен и промислен Македонец, јасно е дека и во подалечното минато, во присуство на срамната и понижувачка игра, често придружена со бесмислено насилство, од страна на балканските земји да ги обојат Македонците со својата национална боја, таму кај последните се појави свеста, гордоста и волјата да се реагира во име на македонштината. Тоа стана уште помасовно и поочигледно кога Македонците видоа дека нивната борба за ослободување од експлоатацијата на турските бегови беше искористена од балканските чирбаџии за да се нафрлаат на неговите сили како паразити. Она што порано беше единствено, поради овој факт, подоцна стана масовно и денес македонското чувство е несомнено доминантно во цела Вардарска Македонија, речиси ги освои Македонците од Егејска Македонија, се вкорени, иако со одредени тешкотии кај Македонците во Бугарија и нејзиното темпо ќе се зголемува под водство на македонската држава и покровителство на балканските демократии.

Во животот на масите всушност е воспоставен концептот Македонец како национален концепт. За нив всушност нема разлика меѓу географските и етнографските концепти на Македонија, како што упорно се обидуваат да ни ја всадат некои заинтересирани или барем заведени луѓе. Да видиме од научна гледна точка каква вредност има оваа врска со прашањето во практичниот живот на масите.

Во мојата статија „За нацијата и националното прашање“ отпечатена во последниот број на списанието „Македонска мисла“ ги истакнав елементите на нацијата и нејзиниот развој.Тие елементи се: заедничка територија, заедничко минато и култура, заеднички јазик и што е најважно потребата еден народ да претставува економска единица, економска заедница, да биде поврзана со длабоки економски интереси...

На овој план каков став може да се заземе за прашањето за македонската нација?

Како стои територијалниот принцип во однос на Македонија? „За тоа нема спор. Општо прифатено е дека Македонија уште од античко време претставува прецизно дефинирана територија на Балканскиот Полуостров. А, најлошите непријатели на македонската нација не негираат и не можат да ја негираат Македонија како географски концепт. Оние кои беа на власт само се обидоа да го заменат со името Јужна Србија или да го фрлат во заборав, присоединувајќи ги македонските територии кон други области.

Се разбира, ние целосно се согласуваме дека еден народ не може да функционира и да напредува врз основа на само еден географски концепт. .. Само еден од елементите што ја сочинуваат нацијата, ако недостасува, не може да има нација. За да постои нација, мора да бидат присутни сите елементи. Во овој случај сакаме само да ја констатираме достапноста на одредена територија на која може да се роди и да напредува македонската нација.

Како стои второто прашање, прашањето за јазикот?

На ова прашање шовинистите обично одговараат дека македонскиот јазик е или бугарски или српски. Дека дијалектите во Македонија немаат основа на заеднички јазик, и се одделни наречија на бугарскиот или српскиот јазик.

На прашањето за униформноста на нејзиниот јазик можеме да одговориме, пред сè, дека таа униформност не го попречува погледот на теоријата на нацијата. Имаме бројни примери на две различни нации кои зборуваат ист јазик, на пример српска и хрватска нација, англиски и американски, австриски и германски, итн. Тоа не е важно. Она што е важно е дека мнозинството од луѓето во дадена земја зборуваат ист јазик. А што се однесува до Македонија, тоа несомнено се гледа.

Кој е тој јазик, бугарски, српски или македонски? — Несомнено, источните идиоми се блиски до бугарскиот јазик, северните до српскиот, но исто така неспорно е дека централниот и западниот идиоми се длабоко различни и од бугарскиот и од српскиот јазик.

Дали од сите овие прилози може да се роди јазик што ги обединува сите Македонци? „Несомнено, да. Дека во формирањето на другите народи разликите во прилозите биле уште подлабоки. Разликите во дијалектите на Прованса, регионот Марсеј, и парискиот дијалект, на Баварија и Прусија, се такви што тие се практично неразбирливи. Процесот за формирање на заедничкиот литературен јазик е ист за сите народи. Се издигало наречието на онаа област која најмногу се издигнала економски, а оттаму и политички.

Историски, оваа улога на Македонија и ја доделила да ја игра на Вардарски дел. И таа успешно ја игра оваа улога.

Како и секој јазик, така и македонскиот на почетокот изгледа малку чудно. Развојот на јазикот е прашање на долга еволуција. Во оваа еволуција ќе се изберат најдобрите и најкарактеристичните зборови од целиот народ, ќе бидат позајмени од другите народи, како што позајмиле сите мали и доцни народи во нивниот развој.

Денеска е факт дека се гради македонскиот јазик. На него веќе се излеваат прекрасните песни на Венко Марковски, Коста Рацин и други. Тој се манифестираше и се етаблира во највисоката форма на човечкиот говор - лириката. Се преведуваат научни трудови. Граматиката е направена. Оваа година Македонците за прв пат ќе учат да читаат и пишуваат на македонски јазик. Претставите се даваат на македонски јазик со голем успех.“

(продолжува)

Подготвил Т. Каранфилов