Подготвил Т. Каранфилов

„ .. Противниците на македонската нација најчесто застануваат на еден аргумент, .. тоа е дека во борбите на Бугарите против Грчката патријаршија за нивната самостојна црква, учествувале и Македонците.“ Меѓутоа, „..оваа верска борба во Македонија не е тесно поврзана, како во Бугарија, со борбата за политичко ослободување и создавање на сопствена држава. Напротив: борбата за политичко ослободување и создавање сопствена држава остро се разликуваше од онаа на бугарскиот народ и уште повеќе: таа беше остро спротивна на сите балкански држави. Како резултат на тоа, македонскиот народ 60 години остро се одликуваше од сите други балкански народи, ја црташе својата славна историја полна со подвизи и востанија, се чувствуваше и се наметнуваше како посебен, македонски народ. Оваа страница од борбите на македонскиот народ за создавање на своја држава е поважна од кој било друг народ, гледана  низ призмата на националниот развој, бидејќи борбите во него се пред се борби против стремежите на Балканските држави да го присвојат македонското дело.“ – ќе истакне Христо Калајџиев во текстот „Постановка и метод за разглеждане въпроса за македонската нация“ објавен во 1946 година во Софија  (Македонска мисъл, кн. 1-2, год. 2, 1946, Софија)

По формирањето на АСНОМ-ска Македонија во рамките на ФНРЈ и создавањето на добри односи со НР Бугарија по завршувањето на Втората светска војна, се до ИБ во 1948 година, соседот покрај признавањето на Македонците, ќе и овозможи на македонската интелигенција од емиграцијата и од Пиринскиот дел на Бугарија во Бугарија слободно да се спротистават на великобугарите, негаторите на македонскиот народ и нивните обиди за присвојување на македонското дело, македонската историја, јазик и култура.

Денес кога Бугарија повторно ги негира Македонците и бара ревизија на историјата, добро е да се потсетиме на ставовите на Македонците во Софија за македонското прашање непосредно по војната, чии ставови кои ги побиваат денешните бугарски барања за присвојување на сешто е македонско . Во второто продолжение од текстот „Постановка и метод за разглеждане въпроса за македонската нация“, Х. Калајџиев одговора не неколку прашања, меѓу кои:

„Дали Македонците како Македонци имаат некаква историска заедница и своја култура?

На ова прашање обично по инерција на буржоаскиот развој и образование: се одговара: какво царство и владетели, какви кралеви и патријарси имале Македонците во минатото?

знак и

... Јас укажав,  ..дека овие царства и владетели во феудално време не се никаков аргумент за она што денес се нарекува народ. И тоа не е на овој план што треба да се постави прашањето кога се разгледува. Научниот ... став е: дали низ вековите народните маси во Македонија имале заеднички искуства, заеднички тежини, заеднички борби, воопшто каква било заедничка судбина што би ги споила, обединила, што би влијаело на нивната култура, бит и однесување?

Таа страна од историјата е малку истражена и сигурно ќе даде многу материјал еден ден. Но, и сега има уште големи факти кои очигледно се бараат и никој не можеше да ги негира. Тие се:

Во историјата има двајца браќа Св. Св. Кирил и Методиј, кои им ја дале азбуката на Славјаните и првиот моќен поттик на нивната култура. Точно е дека им припаѓаат на сите Славјани, не само на Македонците. Но, дали е случајно што тие се појавија среде Македонските Славјани, што тие пораснаа во нивната средина, воспитани во нивните манири и го користеа бивниот говор? Дали е случајно дека огништето на нивните многубројни ученици, на чело со свети Климент, да биде Македонија? Не, ова не е случајно, и јасно зборува за јавниот живот на масите во тоа време во Македонија.

2. Дали народните маси во Македонија водеа борби против доминацијата и експлоатацијата на византиските и бугарските феудалци, иако под водство на некои локални феудалци? Да, воделе. Воздигнувањето на цар Самуила беше резултат на поддршката на народните маси, кои му ја дадоа, во врска со нивната желба да се ослободи од угнетувањето и експлоатацијата на бугарските феудалци, обединети во нивното кралство. Самуиловите борби против Византија несомнено имаат иста социјална основа. Овие борби зборуваат за заедничките страдања, за заедничката судбина на народните маси во Македонија, кои, без никакво сомневање, се одразиле во нивната психа.

3. Во Македонија се разви општествено движење, кое како во ниедна друга земја ги опфати масите. Тоа е Богомилското движење. Тоа се развивало и преовладувало, не со децении, туку со векови. Овој протест против социјалните неправди на масите, во религиозна форма, е поврзан со крвави борби. За богомилството се пишуваше многу. Но, зошто се родило и развило во Македонија и како се одразило на животот на Македонските Славјани, никој не обрнал внимание на ова прашање. А за темата што е преднет да се разгледува, ова е најголемото, најважното прашање, кое мора начелно да го истражи македонскиот историчар и кое сигурно ќе даде изобилен материјал на таа тема.

4. Разгледувајќи го прашањето на ова ниво, противниците на македонската нација најчесто застануваат на еден аргумент, кој го сметаат за поразителен. Тоа е дека во борбите на Бугарите против Грчката патријаршија за нивната самостојна црква, учествувале и Македонците. Тоа е делумно точно. Делумно велам затоа што на некои места во Македонија оваа борба била под знакот на католицизмот (Кукушко, Ен. Вардарско, Гевгелиско). а во други, под знакот на протестантизмот (Разложко). Делумно кажувам повеќе за ова, бидејќи оваа верска борба не беше јасно и длабоко поврзана во тоа време со националното прашање. Главната работа што ги поттикна масите беше да се ослободи од корупцијата и експлоатацијата на грчките владици. И уште една трета околност. Оваа верска борба во Македонија не е тесно поврзана, како во Бугарија, со борбата за политичко ослободување и создавање на сопствена држава. Напротив: борбата за политичко ослободување и создавање сопствена држава остро се разликуваше од онаа на бугарскиот народ и уште повеќе: таа беше остро спротивна на сите балкански држави. Како резултат на тоа, македонскиот народ 60 години остро се одликуваше од сите други балкански народи, ја црташе својата славна историја полна со подвизи и востанија, се чувствуваше и се наметнуваше како посебен, македонски народ. Оваа страница од борбите на македонскиот народ за создавање на своја држава е поважна од кој било друг народ, гледана  низ призмата на националниот развој, бидејќи борбите во него се пред се борби против стремежите на Балканските држави да го присвојат македонското дело.

Дали овие 60 години самостојни македонски борби, макар и единствени, не се доволни да ја условат историската заедница како неопходен елемент во македонската нација?

Да, но противниците велат, тоа се политички борби, а не национални. И ние велиме: тоа се борбите на Македонците за македонска држава, а основата на овие борби, моторот на овие борби се Македонските Славјани. ...Нацијата и државата се две работи нераскинливо поврзани. Овие борби, значи, за македонска држава содржеа во себе зародиш кој се разви и не можеше да не се развие во македонска нација. Нашата теза ја содржи логиката во развојот на животот на масите, а тезата на противниците ја содржи дипломатијата на освојувачите.

Оваа теза на народните маси во Македонија ја разбраа, ја усвоија и ја направија своја политика денес и народните маси во балканските земји, откако ги здробија освојувачите и се подредија под знамето на нивните демократски водачи: Тито, Димитров, Захаријадис...“

(продолжува)