Т. Каранфилов

„Доцното појавување на македонската нација на балканската јавна сцена е разбирливо и природно.Освен тоа, исто така е погрешно да се мисли дека ова оформување се случува одеднаш, како од ведро небо.Вакви работи не се случуваат во светот.Таквите дела се нарекуваат чуда, а чуда воопшто не се случуваат во светот.Пред да стане видлив за сите нескротливиот пламен на македонската нација, му претходеа доста видливи и невидливи пламени.Такви пламени биле лозарите, Мисирков, македонската студентска група во Санкт Петербург, владиката Теодосиј итн и итн.“ – пишува Христо Калајџиев во текстот „Постановка и метод за разглеждане въпроса за македонската нация“ објавен во 1946 година во Софија  (Македонска мисъл, кн. 1-2, год. 2, 1946, Софија)

Во текстот „Постановка и метод за разглеждане въпроса за македонската нация“, Х. Калајџиев укажува дека освен поделеноста на Македонија, постојат сите елементи што ја сочинуваат македонската нација. Во третото продолжение на текстот, тој говори и за привремените владетели кои не се чуствувале сигурни за да вложуваат, туку само сакале да ја искористат земјата како колонија, нешто што се случува и денес. Освен за економскиот елемент, Калајџиев говори и за причините за нејзино доцно појавување на историската сцена, што за него е природно. Во контекст на двете прашање тој во овој дел ќе истакне:

„Укажавме во овој напис и во претходниот, во бр. 9-10 од списанието, дека од сите елементи што ја сочинуваат нацијата, најважниот, цементот што ги заварува сите други во цврста врска, без чија појава и до нејзиното појавување другите елементи се во пасивна состојба, тоа е економскиот елемент што ја прави нацијата економска заедница.

Како стои ова прашање на македонско тло, дали македонската економија претставува една економска заедница, дали има своја специфична физиономија, дали на ова тло се создава стабилен однос меѓу одделните Македонци?

Македонската земја и македонскиот труд главно се манифестирале и се манифестираат во неколку земјоделски производи кои служеле за индустриски цели. Врз основа на тоа, во XVIII и XIX век се развива процут на трговијата со центарот на Велес, Банско, Битола, Солун, Кавала. Овој развој неминовно доведе до раѓање на индустрија за преработка на овие материјали и развој на патните комуникации за поврзување на одделните економски делови во една економска целина.

Несомнено има чекори во овој поглед. Значајна тутунска индустрија се оформи во Македонија, уште во турско време. Почнаа да никнуваат големи мелници за масло и брашно. Беа воспоставени три железнички линии кои ги поврзуваа северна, западна и источна Македонија со главното пристаниште во Солун. Но, неспорно е и дека ниту индустријата ниту патните комуникации не ја земаа потребната сума за стопанството. Главна линија на економскиот живот остана извозот на суровини преку Солун во странство. Ова се должи на општата слабост на Турција и зависноста на целата нејзина економија од странските индустриски земји. Тоа се должеше на феудалното владеење во Турција.

Во повоена Македонија сликата е: во стопанството на Пиринска Македонија доминира и дава физиономија производството на дрвен материјал и тутун. Во Вардарска Македонија главни стопански гранки се: тутун, афион. ориз, добиток. Во Егејска Македонија: тутун, памук, кожурци.

За целото македонско земјиште главни производи се: тутунот, афиин, памук, кожурци, дрва, добиток и огромни подземни богатства, кои се откриени и неразработени и доволно, реки.  

Но и во повоена Македонија економскиот развој е задушен. Затоа и денес нејзиното деловно лице е толку бледо и изнемоштено. И во неа нема ниту еден чекор за да го развие своето богатство. И јасно е дека таму би можеле да процветаат неколку видови индустрии, врз основа на суровините што ги раѓа македонската земја и која индустрија подоцна ќе ја прошири Македонија со патна мрежа и ќе ја формира македонската економска заедница на здрави темели.

Зошто ова не се случило до сега?- Затоа што нејзините владетели се чувствуваа несигурни, привремени гости и гледаа само привремено што можат да искористат и затоа што поделбата на Македонија на три дела го спречи тоа да се случи.Затоа што владетелите се плашеа да го вложат својот капитал таму и гледаа да ги користат суровините за својата индустрија, за својата трговија, а резултатот беше односот што империјалистите го имаат кон колониите.

Затоа пак и македонскиот народ се борел и се трудел да создаде своја држава. Затоа за македонската држава витален проблем е обединувањето на цела Македонија под нејзина власт. Таа ги разбира нејзините економски задачи, ги поставува правилно и ентузијастички тргнува да ги реши. Таа го поттикна сточарството во северниот планински дел на Македонија и уште сега ги поврза со соодветните индустрии: килимарската и млечната индустрија. Тие трасираат нови патишта, градат брани за електрична енергија, прв услов за реализација на индустриските планови; се прават планови за искористување на подземните богатства. А за реализација на сите овие планови за подигање на македонската економија во служба на благосостојбата на македонскиот народ, македонската држава великодушно е поддржана од сојузната влада на НР Југославија. И ова е основното ново, основната демократска, гранитна база за нормален национален развој во последната.

*  *  *

Многумина го капитализираат доцното појавување на македонската нација на историската сцена за да го негираат тоа. Има луѓе и од левицата и од десницата кои ги бараат корените на македонската нација во далечното минато за да ја прифатат или негираат. Тоа се луѓе кои догматски гледаат на работите и не можат да ги видат во нивниот развој. За нив обликувањето на народите е вклучено во тесните рамки на ренесансата. После таа ера ги затвораат портите и не даваат виза на ниту еден народ да се појави на историската сцена. Погледот во голема мера е заматен и од фактот што многумина на ова прашање пристапуваат со буржоаскиот метод, а други, кои се многу повеќе, затоа што се под влијание на империјалистичките и долги импликации на освојувачката политика на балканските држави, која имаше секаков интерес да ја создаде соодветната психа за успешно да ја спроведе оваа освојувачка политика.

Секако дека грешат. Процесот на формирање на нациите, чиј примарен поттик го дадоа ренесансата и Француската револуција, продолжува со таа разлика што тој поттик повеќе не го дава текот на буржоаската револуција, туку пролетаријатот.

Доцното појавување на македонската нација на балканската јавна сцена е разбирливо и природно. Освен тоа, исто така е погрешно да се мисли дека ова оформување се случува одеднаш, како од ведро небо. Вакви работи не се случуваат во светот. Таквите дела се нарекуваат чуда, а чуда воопшто не се случуваат во светот. Пред да стане видлив за сите нескротливиот пламен на македонската нација, му претходеа доста видливи и невидливи пламени. Такви пламени биле лозарите, Мисирков, македонската студентска група во Санкт Петербург, владиката Теодосиј итн и итн.

Но, зошто касно доаѓа до оформување на овој процес, споредбено со истиот процес на другите балкански народи?

1. Затоа што националното оформување на Балканот тргна од периферијата кон центарот, а Македонија е самиот центар во нив;

2. Балканските држави, управувани од разни монарси и реакционерни клики околу нив, од политички, економски и стратешки причини, систематски и упорно го попречуваа и го кочеа овој развој.

Оваа тенденција, содржана во животот и развојот на македонскиот народ, за да се надмине и да се етаблира, беше апсолутно неопходно да се најде поволна балканска почва. А тоа значи дека требаше да се појават нови општествени сили, да ги поразат и отстранат од јавната сцена во балканските земји факторите на освојувачката политика.

Токму тоа се случи во Југославија под водство на маршал Тито и во Бугарија под водство на Георги Димитров. Овој огромен историски факт ја осветли македонската нација и ја направи видлива за целиот свет, освен за оние кои не можат да видат затоа што не сакаат да видат. “      

(крај)