Подготвил: Т. Каранфилов

„Дејноста на храбрите борци и организатори на македонското ослободително движење вроди со изобилен плод. Се создаваат големи борбени единици. Беа формирани баталјони во Дебарско-кичевскиот регион, во Тиквешијата, Преспанско и Кумановско. Се формираат бригади, дивизии и корпуси.Така, по моќната војска на Самуила, била создадена првата македонска војска, со главен штаб на НОФ и ПО... Борбата на младата, но храбра македонска војска беше тешка, нерамномерна и крвава. Против неа се бореа околу 114.000 војници, полицајци и жандарми.Од овој број, бугарските фашистички окупатори вклучуваат 45.000 војници и 4.500 полицајци и агенти; околу 12.000 Италијанци и 24.000 германски војници и 3.500 воени и цивилни полицајци“.“ - пишува Димитар Томчев во својата статија „БОРБАТА НА МАКЕДОНИЯ И 11 ОКТОМВРИ 1941 ГОДИНА“ (Македонска мисъл, кн. 5-6, год. 1, 1946)

Димитар Томчев е деец на Сојузот на македонски емигрантски организации во Бугарија, со потекло од Воден Егејска Македонија.  По Втората светска војна тој е помошник уредник на списанието „Македонска мисла“, кој е главен орган на Македонскиот научен институт од Софија. По повод 11 октомври – Денот на востанието на Македонија, Д.  Томчев во органот на МНИ ќе објави статија „Борбата на Македонија и 11 октомври“ во која говори за вековната тешка и страдална борба на македонскиот народ за создавање на самостојна македонска држава. Во време кога Бугарија бара опрост за злосторствата и штетите направени за време на Втората светска војна и во време кога македонскиот народ поради тоа може слободно да се изјаснува за своето етничко потекло во Бугарија, Томчев за народноослободителното движење во сите делови на етничка Македонија меѓудругото ќе напише:

Одлуките донесени од Главниот штаб во Преспанско на 2-4 август 194(3) година се од големо значење за развојот на партизанството, воопшто, на народноослободителното движење во Македонија. Со овие решенија се наложи: 1) да премине од мали партизански одреди во големи борбени единици; 2) веќе формираните Народноослободителни одбори (НОО) да се поврзат со централно раководство за цела Македонија, чија политичка поддршка и политички израз треба да биде Народноослободителниот фронт (НОФ) — единствената македонска политичка организација која ги обединува сите прогресивно-демократски сили, без разлика на вера, националност и пол. За спроведување на овие решенија беа испратени: во Преспанско-тиквешкиот регион: Цветко Узуновски и Борко Темелковски - Лилјакот; во Дебарско-Кичевска - Страхил Гигов, а во Скопско-Кумановска - Борко Јосифовски - Пито. Ним им беше поставена голема, тешка и полна со одговорности задача - да се обединат и обединат НОО и да подготват услови поволни за изградба и организација на НОФ и за свикување на АСНОМ на заседание.

Дејноста на храбрите борци и организатори на македонското ослободително движење вроди  со изобилен плод. Се создаваат големи борбени единици. Беа формирани баталјони во Дебарско-кичевскиот регион, во Тиквешијата, Преспанско и Кумановско. Се формираат бригади, дивизии и корпуси. Така, по моќната војска на Самуила, била создадена првата македонска војска, со главен штаб на НОФ и ПО. Таа ги вложи своите сили и средства во заедничката борба на Ослободителната војска на Југославија, водена во жестока битка од маршалот Тито, и со својата пролеана крв ги обедини југословенските народи во неприкосновено братско единство. Народниот херој на Југославија, маршал Тито, тој мудар и далекусежен човек, имаше благородно дело и морална храброст да го наметне со оружје на сила принципот на национално самоопределување на југословенските народи и да ја признае националната индивидуалност и независност на македонскиот народ.

Борбата на младата, но храбра македонска војска беше тешка, нерамномерна и крвава. Против неа се бореа околу 114.000 војници, полицајци и жандарми. Од овој број, бугарските фашистички окупатори вклучуваат 45.000 војници и 4.500 полицајци и агенти; околу 12.000 Италијанци и 24.000 германски војници и 3.500 воени и цивилни полицајци“. (Од говорот на Лазар Кулишевски во „Нова Македонија“, број 237 од 11 октомври 1945 година).

Мора да го истакнеме фактот дека партизанското ослободително движење настана во 1941 година и во Пиринска и во Егејска Македонија. Се создадоа Рилско-Пирински чети, како „Јане Сандански“, „Антон Попов“ и други, кои дадоа скапи жртви во нерамноправна вооружена борба против насилствата и суровоста на бугарскиот фашизам. Партизански одреди се појавија и во Воденско, Леринско, Костурско, Ениџевардарско и Солунско. Народот се сеќава на нивните храбри акции, подвизи и херојства. Тие ќе ги разгорат срцата на поробените и угнетените за нови борби и жртви против реакцијата и шовинизмот, против крвавиот терор на грчките монархофашистички банди во име на слободата и правдата, на братскиот договор за мирен културен и демократски развој. на балканските народи.

Партизанското движење и Народноослободителниот фронт во Македонија одиграа важна улога.... Тие ги задржаа боречките традиции од минатото, неговата енергичност и вербата во светлата иднина на татковината. Тие му влеаа нова свест и нов дух. Не е дух на омраза и раздори, на шовинизам и национален антагонизам. Не, Дух на братска спогодба, договор и соработка, дух на славјанско братство и борбено славјанско другарство.

Во процесот на борбата против освојувачката политика на балканските држави, проводници на агресивниот германизам и фашизам, против нивното насилство, свирепости и ѕверства, во последните две-три децении созреа и се зацврсти свеста, дека македонскиот народ е посебен славјански народ со свое славно минато, со свои идеали, посебна територија, специфична економска и социјална структура, посебен етнички изглед и карактер, со свој македонски јазик...

Задоен со оваа свест и инспириран од подвигот и револуционерниот идеализам на големата илинденска епопеја, македонскиот народ во заедничка борба со Србите, Хрватите и Словенците против германските окупатори и нивните слуги, против народните изманици и предавници, покажа неверојатна храброст, даде илјадници народни жртви и на овој начин му докажа на светот дека има право на слободно национално опстојување, развој, индивидуализација и обединување. 

Во виорот на оваа голема војна, во чии пламени изгореа милиони човечки суштества и безброј материјални и духовни вредности, се издвојува еден голем и значаен настан со благотворни последици во политичката историја на Југославија. На 29 ноември 1943 година, се свика заседание на АВНОЈ. На оваа собрание активно учествуваше и македонскиот народ со своите претставници: Д.Влахов, идеолог на левицата во македонското револуционерно движење, Михаил Апостолски, командант на главниот штаб на НОФ и ПО, Методи Антонов Ченто, член на главен штаб. Таму беа донесени важни историски одлуки. Уништена беше реакционерна, шовинистичка и империјалистичка Југославија. Се создаде нова демократска и федеративна Титова Југославија, составена од шест рамноправни национални единици: Србија, Хрватска, Словенија, Македонија, Црна Гора и Босна и Херцеговина. Овој голем историски настан е од огромно значење за градењето на слободна, демократска, федерација. и моќна Југославија — гаранција за слободата и националната независност на Македонија и на другите југословенски народи. Затоа што за прв пат македонскиот народ беше признат како посебен славјански народ, за посебна национална и политичка единица со право да создава своја слободна држава и да создава материјална и духовна култура на својот мајчин јазик. 

Водени од историските одлуки на АВНОЈ и инспирирани од бурниот марш и херојските подвизи на славната и непобедлива Црвена армија, македонските борци, поддржани од братските југословенски народи, се провлекоа пред огнените позиции, во стариот манастир Свети Прохор Пчински (Кумановско) на првата антифашистичка средба за ослободување на Македонија, свикана на втори август 1944 година.. На овој историски собир присуствуваа 125 народни претставници од речиси цела Македонија, претставници на сојузничките воени мисии: на Големиот Советски Сојуз и на големите демократии: Англија и Америка, како и претставник на Врховниот штаб на Маршал Тито. Тука беа донесени следните одлуки: Македонија се прогласува за слободна и демократска држава во слободна федерална и демократска Југославија. 2) Народното собрание (АСНОМ) се конституира во врховно законодавно и извршно претставништво на македонската сојузна држава. 3) Слободата и еднаквоста на сите граѓани се гарантирани, без разлика на вера, националност и политичко убедување, се додека немаат антимакедонски или фашистички манифестации. 4) Се формира Президиум на АСНОМ со функции на привремена народна влада на демократска и федеративна Македонија. 

Конечно, по тригодишна заедничка борба на југословенските народи, под водство на маршалот Тито, македонскиот народ ја освои својата слобода. Од безправен роб, угнетуван и ограбен со векови, стана слободен народ, со своја слободна демократска држава. 

Не можеше ниту да се помисли дека Македонија ќе ја добие својата слобода без славните херојски подвизи на сепобедоносната црвена армија и војските на големите сојузници: Англија и Америка, кои ја поразија нацистичка Германија и извојуваа победа...

Меѓутоа, морам да потсетам на фактот дека македонскиот народ ја должи својата слобода, пред сè, на сопствените сили, на илјадниците народни жртви дадени во упорната и вооружена борба против сите поробувачи и тирани, во која се вклучи борбата и ги обедини прогресивно-демократските сили и на другите народности во Македонија: Албанците, Власите, Турците. 

Во оваа тврдоглава и вооружена борба, 11 Октомври 1941 година се открива со сјајот на големината и славата на подвигот, херојството и саможртвата и укажува на единствениот и најсигурниот пат македонскиот народ да го постигне и реализира својот вековен национален идеал - слободна и обединета во своите географски и економски граници,..“