Тихомир Каранфилов

„Денес, за да се задоволат потребите од просветен кадар и нашите општи културни потреби, остро се поставува прашањето за организирање на универзитет во Скопје. Како во стара Југославија, така и во фашистичка Бугарија, универзитетот во Скопје, кој имаше најмалку македонски студенти, им служеше на интересите на великосрпската или великобугарската клика. Во него науката беше фалсификувана за да им служи на грст империјалисти.“ – пишува Епаминонда Попандонов, во продолжение на својата статија „Просветното дело во Федерална Македонија. (2. ПРОСВЕТНОТО ДЕЛО ВО ФЕДЕРАЛНА МАКЕДОНИЯ, Македонска мисъл, кн. 5-6, год. 1, 1946)

Епаминонда Попандонов (1898 - 1968) кој е прв повереник за народна просвета во Демократска Федеративна Македонија по Втората светска војна, свесен за улогата на образованието како основа за побрз развој на македонското општество и потребата од зачувување на македонскиот идентитет во федерацијата, предложил повеќе мерки и активности меѓу кои: да се издаде македонски буквар, да се отворат гимназии и учителски школи и да се проучи прашањето за отворање универзитет во Македонија. Пишувајќи за резултатите од преземените активности кон крајот на војната и првите повоени години, тој ќе забележи:

„Кај нашиот народ сè повеќе расте желбата за градење на нашата татковина. Свесен е дека веќе не работи за окупаторот, дека плодовите од неговиот труд нема да ги жнеат неговите угнетувачи и мачители, туку дека тие плодови ќе ги користи самиот народ, широките народни маси. Народот ја прифати паролата: што поскоро изградба на нашата земја, толку повеќе просвета. И на повикот на нашето Министерство за народна просвета, нашите просветни работници се одзваа и организираа тримесечни курсеви за учители во Скопје и Битола. Тие курсеви беа нижи и виши. Првите за учители со четврто и петтокласно образование, а вторите со шестокласно и нагоре. Оние кои го завршиле понискиот курс во текот на претстојниот летен распуст ќе бидат префрлени на повисок курс за да се оспособат за постојани учители. Курсевите во Скопје ги посетиле 1.397 кандидати, а во Битола 217.

Освен тоа, по сите околиските места беа организирани едномесечни курсеви за сите претходно квалификувани наставници да стекнат високо образование во духот на новите дидактички и методички принципи, како и да фрлат светлина врз некои прашања од нашиот општествено-политички живот.

Бројот на училишта, наставници и ученици фрапантно расте. На почетокот на оваа година имаме десет полни и тринаесет неполни средни училишта. Отворени се многу нови основни училишта.

Уште во месец мај оваа година комисијата при Министерството за народна просвета ја изработи новата македонска азбука од 31 буква. Со таа азбука ќе биде објавен и првиот македонски буквар. Интересот кај народот за него е преголем, бидејќи со него се поставуваат темелите на новата македонска писменот и во него народот ја гледа тврдината на својата културна, просветна и национална слобода. За оваа година се подготвуваат читатели и други учебници. Засега како лектира на учениците им се служат весници, брошури, стихозбирки на млади македонски поети и други дела печатени на македонски јазик.

Учењето во основните училишта е двократно. Наставниците даваат од себе за да ги задоволат образовните потреби на својот народ.

Веќе минатата учебна година беа отворени народни универзитети во речиси сите околиски центри. На Скопскиот народен универзитет минатата сезона се одржаа единаесет предавања од различни области на науката. На тие предавања присуствуваа во просек по 700 слушатели.

Трескавично се работи на отворање на читалишта и библиотеки. За таа цел, во сите градови во Македонија се формирани образовни одбори како помошни тела на властите за спроведување на образовната политика. Во сите градови и многу села има отворени читалишта и библиотеки, каде што луѓето можат да се одморат и да го добијат потребната просвета. Само во Скопје и неговата околина има околу 15 читалишта и библиотеки.

Народната библиотека Скопје е позната по своето богатство на литературни и научни дела. Во него се наоѓаат околу 200.000 примероци на различни странски јазици и таа претставува вистинско национално богатство.

Еден дел од културниот и просветен живот на една земја, ги опфаќаат театрите.

Народен театар Скопје ја започна со својата дејност скоро без артисчни сили. Требаше да се одберат најдобрите такви од млади Македонки и Македонци. Требаше да се направат големи напори за да се изградат овие млади луѓе како уметници. Успехот во оваа насока е голем. Во последната сезона, која започна на почетокот на април, успешно беа изведени пет едночинки и три големи претстави на звучен македонски јазик. За доусовршување на млади уметници, отворен е курс во самиот театар.

Денес, за да се задоволат потребите од просветен кадар и нашите општи културни потреби, остро се поставува прашањето за организирање на универзитет во Скопје. Како во стара Југославија, така и во фашистичка Бугарија, универзитетот во Скопје, кој имаше најмалку македонски студенти, им служеше на интересите на великосрпската или великобугарската клика. Во него науката беше фалсификувана за да им служи на грст империјалисти. Но, во македонскиот универзитет, кој наскоро ќе се отвори, мора да се учи вистинска наука и да се создадат кадри кои ќе им служат на широките народни маси. Универзитетот во голема мера ќе придонесе да се искорени империјалистичките аспирации на српско-бугарските и грчките шовинисти кои сакаа да докажат и сè уште докажуваат дека Македонците се сè друго само не Македонци.

Но, македонскиот народ, застанувајќи цврсто на свои нозе во братска љубов со другите југословенски народи, храбро оди напред по патот на градењето на вистинската национална култура и просвета, што ќе ја подигне на многу повисоко ниво и ќе ја стави во линија. со другите културни народи.“

Денес кога повторно се соочуваме со негирање на македонскиот народ, статијата на Попандонов преставува важно четиво за денешните генерации на политичари за тоа како треба да се чува македонскиот идентитет, јазик, историја и култура.  

(крај)