Професор Др. Игор Јанев

Во претходните мои текстови и колумни зборував за две опции околу воспоставување на уставното име Република Македонија во ООН.

Првата опција е промена на референцата бившата југословенска Република Македонија со Република Македонија преку директна резолуција на Генералното собрание на ООН. Во овој случај треба да се повикаме на фактот дека преговорите досега не дале никаков резултат и дека се поставени два (нелегални) дополнителни услови при пиемот на РМ кои оневозможуваат постигнување на какво било правично решение. За овој пристап, генерално се залага и Робин О’Нил, првиот медијатор за проблемот околу името.

Втората варијанта, како што многу пати имам напишано, е промена на референцата БЈРМ преку претходно поставување прашање од Генералното собрание на ОН до Меѓународниот суд за правда (МСП) за легалитетот на два специфични (нелегални) услови при приемот на Македонија во ОН. По добивање одговор во форма на Советодавно мислење дека условите се нелегални, Генералното собрание на ОН, прифакајќи го овој став од судот, треба да донесе резолуција со која ќе се воспостави уставното име Република Македонија во ОН.

Пред да ја разгледаме третата варијанта, ќе се обидам на наједноставен можен начин да ја објаснам нелегалноста на Резолуцијата 817 (1993) на Советот за безбедност, односно дефектноста на Резолуцијата 47/225 од 1993 на Генералното собрание на ОН (зборуваме за парцијална нелегалност на овие резолуции). Овој поедноставен пристап ќе им помогне, меѓу другото, и на нашите дипломати при толкувањето на странските фактори и дипломати на овој, главно правен проблем.

Прво, треба јасно да се каже и објасни дека референцата (БЈРМ) е наметната и дека целиот проблем со името ни е наметнат од 1993 година. Ово не е посебно тешко, бидејќи во сите битни научни трудови се зборува за наметнатиот проблем со името и оттаму (со) наметната референца. Очигледно, ниту една држава во светот не би прифатила без притисок или услов референца како наметнато име, бидејќи секое наметнување од ваков вид задира во достоинството на државата и правото на самоопределување (jus cogens). Со други зборови, сите во меѓународната заедница лесно можат да разберат дека наметната референца е против слободната воља на оваа земја и оттаму таа е, per se НЕЛЕГАЛНА! Резолуциите на ОН во кои е содржана наметната референца вградуваат елемент со кои се крши приципот на недискриминација и правната еднаквост на суверените држави-членки на ОН содржан во став 1 од член 2. од Повелбата на ООН. Принципот на политичката независност од ставот 4 на истиот член 2 од Повелбата исто така се крши на флагрантен начин.

Второ, со наметната референца во Резолуцијата 817 на Советот за безбедност се придружуваат и НАМЕТНАТИТЕ РАЗГОВОРИ за уставното име на своја држава, со друга членка на ООН. Имено, се додека траат РАЗГОВОРИ, мора да се носи наметната референца (референцата ќе мора да се трпи, додека не се завршат наметнатите разговори). Со други зборови и РАЗГОВОРИТЕ се наметнати исто како и наметната референца! Во логиката не може да имаме наметната референца, и ненаметнати разговори, туку ако е наметната референцата, тогаш РАЗГОВОРИТЕ се исто наметнати. Ако наметнатата референца е нелегална, тогаш и НАМЕТНАТИТЕ РАЗГОВОРИ се нелегални.

Од методолошки агол, генерализираната форма на овие услови може да се сведе на само ЕДЕН ОПШТ УСЛОВ за прием на Македонија во ОН: наметнатата референца со ненаметнати разговори (за уставното име на своја држава) е услов за прием во ОН (односно барање врз кое апликантот не може да влијае, освен ако не сака да се повлече од процесот за прием). Ваков услов за прием во ООН (во резолуциите за прием) е НЕЛЕГАЛЕН. Ова е очигледно и без повикување на судското мислење на МСП од 1948 година.

Меѓутоа, со судското мислење од 1948 (советодавното мислење на Меѓународниот суд на правда - 1948) станува апсолутно јасно дека на Македонија и се поставени дополнителните (и со тоа нелегални) услови кои не се дозволени според овој документ и според Резолуцијата 197/III (со која ова се прифаќа) од Генералното собрание на ОН, како толкување на членот 4 од Повелбата на ОН. Според Советодавното мислење на Меѓународниот суд на правдата од 1948 дополнителни посебни услови не смеат да се поставуваат, за нив не може да се гласа, а политичките консидерации не можат да се земаат во овој контекст, и да се користат за менување на овој став. Од фактот дека условите за прием мора да имаат, во време, СВРШЕН карактер, а условот (или условите) со наметната референца со ненаметнатите разговори, што во време трансцедира(ат) чин на приемот, е нелегалан (одн.нелегални). Таков услов (или услови) кои без посебно поставување и вградување (во резолуцијата или резолуциите) инаку не би се подразбирал(е), имплицира дека таков услов или условите се НЕЛЕГАЛНИ. Условот наметната референца со ненаметнатите разговори е очигледно нелегален. Ова се гледа од фактот и што исполнувањето на овој крајно специфичен услов зависи и волјата на државата која има проблем со признавање на апликантот. Одовде гледаме, дека покрај член 4, се крши членот 2 во ставот 7, во врска со заштита на внатрешната јурисдикција на членките на ОН.

Сега да објаснам и зошто сметам дека постојат два услови за прием кои се нелегални. Тие се: 1. наметната референца; 2. наметнати разговори. Земајќи предвид дека ниту нашиве, ниту странските дипломати немаат соодветно познавање на правната методологија, а очекувајќи со право да го постават прашањето зошто ова се два услова, а не еден, ќе дадам наједноставно објаснување со пример, за да можат заинтересираните да ја разберат правната логика.

Имено, ако хипотетички Македонија (по својата одлука) еден ден се отчлени од ОН, таа ќе остане членка во бројни специјализирани агенции на ОН (ФАО, УНИДО, ММФ, итн.). Во момент кога ќе се отчлени од ОН, на сите места во системот на ОН ќе престане дејството на наметнатиот услов да разговора за името со друга држава-членка. Меѓутоа, во специјализираните агенции на ОН и натаму ќе остане условот да ја носи наметната референца. Од тие причини јасно гледаме дека на Македонија и се поставени два нелегални услова, а не само еден.

Терминолошки треба сега да укажаме и на можноста наместо поимот наметнати разговори да се користи терминот преговори. Од фактот дека имаме наметната референца, имаме и наметнати разговори. Разговори кои се наметнати (или непосакувани) за витален интерес (уставното име) по дефиниција се ПРЕГОВОРИ. Овој факт со години авторитетите во Македонија не сакаат да го презентираат (со ваков термин), сметајќи дека е штетен по нашите интереси. Од пресудата Македонија-Грција, меѓутоа гледаме и дека Судот самата Резолуцијата 817 и Времената спогодба ја интерпретираат преку поимот ПРЕГОВОРИ. Но и без оваа интерпретација на Резолуцијата 817, јасно е дека имплицитна принуда за разговори постои, и оттаму ние и навистина имаме преговори за уставното име.

Добрата страна на овој факт (преговарање) е што сега на странските дипломати полесно можеме да им го објасниме проблемот со резолуциите на ОН. Имено ако и самиот Нимиц тврди дека во ОН не се преговара за идентитет (името секако е дел од идентитетот), односно дека ООН не се надлежни да преговараат за правниот идентитет и другите елементи на националниот идентитет, тогаш на дипломатите во светот лесно ќе им се објасни дека преговорите за правен идентитет (државното име) се нелегални. Со терминот преговори, веднаш станува јасно дека нешто не е легално во режимот со кои се воспоставуваат наметнати разговори (понатаму ќе го користам терминот преговори).

На сличен начин ако го прифатиме терминот преговори (ова не е задолжително, но е практично и многумина во ОН и сега сметаат дека преговараме), можеме исто така да го прифатиме и терминот ДЕНОМИНАЦИЈА (преименување) наместо терминот наметната референца. Ова не ја менува суштината, туку само овозможува странските дипломати и фактори полесно да го разбераат проблемот со името и природата на резолуциите на ОН. Во случајов имаме наметната референца, но странските елементи, доколку немаат посилно и специфично правно образование не се во состојба да ги сфатат димензиите на проблемот. Терминот ДЕНОМИНАЦИЈА на појасен начин покажува дефектен карактер на Резолуцијата 817 на Советот за безбедост и на дефектен карактер на Резолуцијата 47/225 на Генералното собрание на ОН.