Значаен сегмент од севкупното живеење на велувци биле семејната и селската слава. Затоа, секое семејство во Велушина има свој, семеен светец, чија икона виси кај еден агол од домот. Најчести семејни слави во селото се оние што се поврзани со празниците: Сввета Богородица (Пречиста), Петковден, Свети Архангел, Митровден, Свети  Ѓорѓи, Свети Никола, Света Петка и други.

Семејството што го слави својот ден врши темелни подготовки. He само што ја уредува, чисти и украсува куќата, ами прави и обреди наречени „кревање леб". Всушност, се меси специјален леб од бело брашно кој заедно со вино се носи _„да се cnee^“ во црквата, Од ваквиот леб се кршат парчиња и им се даваат на децата, но ина другите домашни - „за здравје",

Селската слава во Велушина, е позната како „панаѓур", односно „панаир". Неа ја слави целото село. Познати се три: Свети Ѓорѓи, Света Недела и Света Богородица (Голема). Првата, Свети Ѓорѓи е попозната и таа, всушност, се смета за „Ден на селото". Двете други, Света Недала и Света Богородица ја немаат популарноста и посетеноста на првата, но се одбележуваат. Во минатото, откако настанаа споровите со монасите од манастирот, дури и средбите на Св. Богородица го засенија „Денот на селото“.

Неколку години, заради специфичниот начин на живот на монасите во манастирот, беа откажани сите прослави таму. Имаше дури и непријатни сцени меѓу двете групи, оние што сакаа да продолжи традицијата, славата да се одбележи во манасттрот, и оние што го поддржуваат монашкиот интегритет Тоа е причина „Денот на селото^“ да се замени со прославата на Успение на Св. Богородица (Пречиста) и денот на оваа црква да ги добие сите обележја на славата на манастирот.

Свети Ѓорѓи и

Света Богородица 

Инаку според кажувањата на велувци по зааршувањето на Втората светска војна, во Велушина беа покренати активности за обнова на селото со изградба на мостови, задружен дом, електрификација, водовод, продавници и други зафати од интерес за животот на месното населенме. He изостана ни обновата на основното училиште и пошумувањето на околината на селото.

Според кажувањата тоа било време на кое велувци со гордост се сеќаваат, бидвјќи селото се здобило со голем дел од објектите неопходни за еден подобар живот. кој не беше далеку од животот во градот. Но, таквиот подем на Велушина и неговата атрактивна позиција во убавата природа на Баба Планина и Пелистер, беше повод за доселување на нови луѓе, не само од Македонија, туку и од други републики на тогашна Југославија.

Така, во 70-тите години на минатиот век, во селото веќе биле доселени 15 семејства од општината Трговиште, пo национзлност Срби. а десет години потоа доселувањето продолжи со луѓе од Западна Македонија. Така започна и процесот на албанизација на Beлушина, односно на иселувањето на неговите жители, најпрвин во Битола и Скопје, а потоа во САД, Канада и Австралија. Денес староседелците на ова село можат да се избројат на грсти, бидејќш станува збор за стари луѓе кои нема никаде да заммнат, со тага на душата раскажува мојот пријател Алексо Јановски, кој живее во Битола.

Според Алексо, Велушина живнува во лето, кога иселениците доаѓаат во стариот крај, да го посетат старото родно огниште. се фотографираат покрај куќите во кои се родиле и живееле и повторно заминуваат. Според него единствени што се враќаат во селото се иселениците во Битола, со единствена цел, да изградат викендички во убавата природа на Велушина или да ги обноват старите куќи.

Олштата слика на Велушина денес е навистина жална. Населбата пропаѓа, старите куќи наликуваат на сеништа, без покриви и со разурнати ѕидови, освен куќата на семејството Јановци, која се наоѓа на најатрактивното место во селото, со позиција кон југ и објекти околу неа, кои говорат дека во неа живееле луѓе со смисла за урбан живот.

Куќата на Јановци во Велушина

Фотографијата на Петре и неговата сопруга Софка се’ уште виси на еден од ѕидовите во собата на катот, потсетувајќи на бурното минато на нејзините жители. Куќата е релативно зачувана и уредена благодарение на Алексо Јановски, кој се грижи за имотот на свопте блиски роднини колку што може. Toa e уште еден доказ дека семејството Јановци се домаќини, луѓе кои знаат да го ценат трудот ичија чесносг и способност им служи за пример на велувци.

Претставата за Велушина ќе остане посиромашна ако не ги споменам петнаесетте воденмци на водите на Стара Река, од кои половина беа на Јановци, а денес работи само една, додека другите речиси и не постојат. Како што, впрочем, полека исчезнаа земјоделието и сточарството, кои пред војната беа основни дејности на Велушина. Го снема блеењето на илјадниците овци и мукот на крупната стока, но и викот на селските момчиња што трчаа по Ридот, галени од ладното пелистерско ветерче.

Полека го снемува големиот Тапанџиски камен, на кого во времето велувци се искачувале како на вистински голем тапан, со вдлабнатина ео средината исполнета со сол за стоката. Како да исчезнаа и јазовите и буките, со врвулиците од луѓе и деца и вревата на собраните луѓе пред занаетчиските дуќани, од кои денес нема ни трага.

Алексо Јановски се сеќаваат и на рудникот за кварц, со површински коп, сега веќе исцрпен, на „Кооперацијата" од која се снабдуваа со артикли, а ми  раскажа и за „Сокарата“, која покрај сокови произведува и велушка минерална вода, иако се работи за погон од понов датум. На овие сврталишта на велувци се разменувале најновите вести од земјата и светот, се разонодувале со некаква игра или се договарале за некаква заеднмчка акција.

Но, за велувци во иселеништвото сигурно е новина фактот дека во 1984 година во Велушина била формираа Ликовна колонија. во која секоја година no петнаесетина уметници гостувале со своите штафелаи_г создавајќи ликовни дела од старата селска архитектура на селата Драгош, Граешница, Лажец, Породин, Канино и Велушина.

Уметниците биле сместувани вo конакот на велушкиот манастир Свети Ѓорѓи. Колонијата работела пет години, помогната од државата, за потоа да згасне.

Продолжува 

Пишува: СЛАВЕ КАТИН