Љубојно е едно од најкарактеристичните места во Преспа и пошироко. Долго време претставуваше општински, образовен, културени здравствен центар за Долна Преспа и пошироко. Тоа е едно од најубавите села кое пленува со своите архитектонски градби, со стилот на старите куќи,сокацитеи дворовите, како и со иновациите во начинот на живеење што бројните печалбари ги пренеле од светот во својот роден крај.

Љубојно, како и многу македонски села, е село од збиен тип; со тесни калдрмисани улици, стари македонски куќи изѕидани со камен и на кои се впечатливи пространи балкони, како и со дворови заградени со авлии што се резултат на пограничната местоположба.Селото Љубојно за првпат се споменува во еден запис на Сливничкиот манастир во 1607 година како поголема македонска населба.Затоа со право се вели дека ова е село со долга и бурна историја. Сведоци на таа македонска историја се низа оставнини како што се нивните стари куќи, кои ја чуваат вистината и тајната за Љубојно, за љубанци и за целиот македонски народ.

Според пишаните документи, особено според податоците на Стојан Лембо во книгата „Љубојно - љубов наша“, во Љубојно живеат 96 домаќинства, или 223 жители (а најмногу - 1209 жители селото броело во 1953 година). Во Македонија има 125 домаќинства, во Европската унија 20, во Србија 11, потоа во САД 172, во Канада 66, во Австралија 32 и 15 домаќинства биле иселени пред Втората светска војна. Или вкупно 517 домаќинства на кои им се протегаат корените во прадедовската земја, во Македонија, во Љубојно. 

Местото и улогата на Љубојно и на љубанци се значајни уште пред Илинденското востание. Од Љубојно имало дваесетина комити, предводени од четирите истакнати љубански војводи и тоа: Кире Кондов, Ефтин Лембов, Ристо Томулев и Јонче Стасовски, при што значајна улога одиграл и љубанскиот поп Ристо Попов. Еден од првите членови на Националниот комитет за ослободување од ропството, штипјанецот Славејко Арсов од 1901 година кога се одвивале подготовките за почеток на востанието, па се’ до завршувањето на востанието, честопати бил присутен во Љубојно, организирајќи револуционерни комитети. За тогашните настани е сведок спомен-куќата на Калајџиовци во која се криеле, меѓу другите, кривенскиот војвода дедо Геро и во која загинал комитата Ристо Бузако од Арвати.

За овие настани од времето на Илинденското востание на куќата на Калајџиовци е поставена спомен-плоча како потсетник која ги потсетува денешните генерации, кои секоја година им оддаваат достојна почит на сите илинденци токму прек куќата на Калајџиовци и токму на денот на востанието, односно на 2 август.

Според историските податоци, периодот од Илинденското востание па се’ до Втората светска војна е карактеристичен по тоа што во 1919 година била отворена (пренесена од Наколец) првата општина во Љубојно, во куќата на Коле Бубутиов, а во 1927 година била изградена новата општинска зграда, која денес е преадаптирана во полициски станови.

Потоа, во 1922 година била отворена џандармериската станица, која и денес постои и се користи како дел на полициска станица. Веднаш до неа, во 1937 година била изградена царинарницата. Војничката зграда, позната кај љубанци под името штаб, пак, е изградена во 1932 година, а во 1936 година во Љубојно започнала со работа поштата, која ги задоволувала потребите на целата љубанска општина. Меѓутоа, веднаш по Народноослободителната војна во Љубојно во 1946 година била отворена сегашната македонска пошта, чиј прв вработен бил Спасе Чулаковски, потоа во неа работеле Цветко Василевски и Танас Калевски, сите од Љубојно.

Периодот меѓу двете светски војни за Љубојно е карактеристичен и по тоа што во 1931 година на гласањето за пратеник во Ресен, меѓу четирите кандидати, најмногу гласови добил д-р Михајло Попов од Љубојно. И д-р Владо Туџаров бил избран за околиски лекар, а бил и претседател на фудбалскиот клуб во Ресен во 1938 година.

Дел од Љубојно

Секое време си носи свое бреме, така вели народната поговорка. Така и во овој период имало, меѓу другото, делба на семејствата и проширување на селото, засилено враќање на печалбарите од прекуокеанските земји, појава и интерес кај љубанци за школување во средно и високо образование и појавата на првата лимузина (автомобил) на Јосиф Туџаровски, чиј прв возач бил Тодор Димовски. Подоцна, во 1958 година Петре Џајковски бил прв што купил автомобил, а денес, пак, во Љубојно има четириесетина автомобили и четириесетина трактори.

Љубојно било под многу окупации: српска, бугарска, италијанска, германска и албанска окупација, но секогаш било и база на преспанските движења за ослободување во сите борби и обиди за борби на македонскиот народ, Таков е случајот во Втората светска војна кога на 9 септември 1943 година во Љубојно, со околните села што ги опфаќало како општина, била создадена слободна територија, прва во Преспа. За жал, таа слобода траела само два месеца (до 6 ноември 1943 година) кога Љубојно било окупирано од бугарските војски и така останало се’ до целосното ослободување, односно на 5 септември 1944 година.

Во тие тешки воени времиња поголема група љубанци зеле активно учество во Втората светска војна. Во одредот „Гоце Делчев“ со кој командувал Коле Канински учествувале: Јовко Јовковски, кој бил член на битолската партиска организација и најактивен љубанец во НОВ, Стево Џајковски, Митре Марковски, Стефо Србиновски, Алексо Јанкуловски, Коте Паспаловски, Спиро Денкин, Ристо Бубутиовски, Јосив Кондовски, Митре Ангелевски од Брајчино, жител на Љубојно и други.

За жал, во тие немирни времиња од германските војски бил убиен Кичо Чулаковски од Бистрица, по потекло од Љубојно, за што сведочи спомен-плочата на Полена, а од бугарските војски на ѕверски начин бил погубен Пандо Пашариковски. Исто така, од Љубојно во војната загинале и Васил Јовковски, Цветко Думбовски, Јонче Шалковски и Јоше Рајчовски.

На 5 септември 1944 година бугарската војска била повлечена од Љубојно, и тоа повторно станало слободно и станало главна база на ослободителното движење за Преспа. Тогаш била отворена болница во хотелот на Гоче Шерденковски, која служела на ослободителната војска. Четири дена подоцна, на 9 септември 1944 година, Околискиот народно - ослободителен одбор испратил наредба до населението на сите преспански села, со која престанале да важат сите наредби на фашистичките власти, а целокупната власт преминала во рацете на народ- ноослободителните одбори.

Продолжува 

Пишува СЛАВЕ КАТИН