|
|
| Македонците од Голобрдо |
|
http://www.histvestnik.psu.ru/PDF/20094/05.pdf Македонците муслимани не само што беа запоставени во Албанија, туку на некој начин поради својата верска определаба беа на маргините на општествената скала и во Македонија. Тоа овозможува врз нив да делуваат другите етноси и да го доведат во прашање нивниот етнички идентитет.
Во областа присуствувале авторот на овој напис (од руска страна) и професорот Андреј Николаевич Соболев, кој бил раководител на истражувачкиот проект. Целта на заедничката соработка на научниците од двете земји било изучување на балканскиот регион, собирање и анализа на материјал од теренот од лингвистички, етнолингвистички, етнографски, историски и фолклорен карактер во областа на соживот меѓу различните групи на албанскиот, македонскиот, грчкиот и арумунскиот етнос. „Албанско-македонската погранична област е исклучително важна за етнографски, етно-лингвистички и социо-лингвистички истражувања. Овој регион е дом на Албанци (муслимани, католици и православни христијани), Македонци (православни и муслимани), Роми (муслимани), Власи (православни). Мултиконфесионалниот и мултиетничкиот состав на населението идентификува комплексност на социјалните и културните процеси кои се одвиваат во северо-источна Албанија и западна Македонија. Дополнителна политичка нестабилност во регионот му дава нерешените политички прашања предизвикани по распаѓањето на поранешна Југославија и промената на општествениот режим во Албанија Поради историски услови во Западен Балкан границите се поставени низ етнички области, без обзир на припадноста на одредена област или области кон специфични етнички области. Сите обиди од страна на националните влади и меѓународните сили да интервенираат во етничките процеси водеа и доведоа само да влошување на состојбата. Проучувањето на механизмите на етничките процеси е неопходна. Балканот традиционално е стратешки важен регион за Русија. Домашната наука има акумулирано големо искуство за да се собере јазичниот и етнографски материјал, анализа која може да помогне во решавањето на најгорливите проблеми на етнологијата и сродните дисциплини. За жал, во последниве години има повлекување во истражувањето на Западен Балкан... .“ -ќе забележи во статијата А.А. Новик. Истражувањето преземено во рамките на заеднички руско- австриски проект, имало за задача да направи максимална - сеопфатна студија на албанско-славјанското разграничување. Според нив „студијата на феномени во пресекот на јазикот и културата, поврзана со предметот етнолингвистика во сложениот поли- етнички регион понатаму ќе фрли светлина врз голем број на итни прашања со кои се соочува модерната наука. Овие прашања се однесуваат на етничкиот идентитет и самобитност на локалната популација, култура и егзистенцијата на комплексните економски активности, фолклорот, обичаите и верувањата на луѓето кои живеат во услови на постојан меѓуетнички контакт.“ Оваа статија се фокусира на етнографскиот материјал, кој бил собран за време на експедиција во 2008 година. Овој напис е еден од првите во низата планирани од страна на авторот. Во неа се вклучени резултатите од првичните набљудувања, оставајќи ја деталната анализа на снимените настани за понатамошно истражување. Од оваа статија посветена на Македонците во Голобрдо во продолжение ќе ви пренесеме извадоци од истражувањето во кои рускиот научник А.А. Новик ќе забележи: „Областа во која истражувањето се одржа, како што е наведено погоре, се наоѓа во северо- источна Албанија ,во планинскиот регион долж границата со Република Македонија... Планински регион, кој се распостранува на територијата на Албанија, каде што се славјанските населби и ги зеде нашата експедицијата, на албански се нарекува Голобрдо (Gollobordë - а). Меѓу опциите се сретнуваат имиња: Голоберда, Голеберда. Македонски името звучи соодветно: Голо Бордо. Не мора да сте етимолог или дури само лингвист за да ја видите транспарентноста на славјанската етимологијата на името - "гола планина, гол врв". Всушност, областа и денес не е целосно ослободена од вегетација, долгото плато помеѓу врвовите на високите планини има редка вегетациска покривка. Во планините, на алпските пасишта, долж реките и потоците има многу високи дрвја, грмушки, израсната трева. Насловот Голобрдо доаѓа очигледно поради остриот контраст на дадената месност во областа Стеблев (каде што пејсажот наликува навистина на суво поле со плевел и трње) со соседна Краина (krahinë - а - историски востановена област) која претставува центар каде планинските масиви се менуваат со речни долини кои изобилуваат со вегетација. Од централниот дел на земјата може да дојде до Голобрдо само на патот кој води надвор од градот Либражд (Librazhd - i). Ако се фокусира на картата, патот не е премногу комплициран. Добриот пат од Тирана кон брегот на Охридското Езеро, остави само пријатни спомени. Пред да дојдете до езерото, вие ќе свртите десно од градот Либражд и ќе се насочите кон планините. Бројот на километри, според картата е многу мал. Сепак, состојбата на патот и маршутата која следува е вистинска катастрофа. Во секој случај, маршутата по картата, од главниот град до Голобрдо не е повеќе од 150 км, се цел ден на активно возење. Нас не спаси џипот кој беше изнајмен специјално за експедицијата. Со него, бевме во можност да возиме по лош пат и стрмни свиоци. Но, само дојдовме до селото Требиште кое се наоѓа на 800 метри надморска височина. Да се дојде до алпски пасишта, кои се наоѓаат на надморска височина од 1500 метри, моравме да добиеме мазги и коњи. Во Голобрдо постојат населби во кој е невозможно да се стигне со автомобил. Но, тешкотиите на патувањето беа целосно надоместени со вистинско архаично царство, кое може да воодушеви дури и стар етнограф. Главната цел на нашиот престој во Голобрдо беше селото Требиште (алб. Trebisht – i). Соодветно на македонското име на селото Требиште. Изборот на ова село беше случаен. Од десетина населени места со македонско население Требиште е најблиску до македонската граница. Соодветно на тоа, најдалеку од центарот. Ориентирањето во планините на Голобрдо со обичните мапи е многу тешко. Дел од патиштата на овие мапи не се претставени, што е последица на стравот на комунистичките владетели на "Народна" Албанија од странска инвазија. Други укажуваат дека патиштата се едноставно несовладливи патеки кои невозможно е да се поминат. Затоа е најдобро да се користат воени карти, кои во претходните години беа само за посебна намена, но сега, по колапсот на социјализмот во земјата, се продаваат легално во книжарниците на градските чаршии (но мора да ги бараат од искусни луѓе). Изборот на Требишта како место на постојано присуство на нашата експедиција беше, како што е веќе забележано, случајно. При престојот во селото Клење (alb. Klenjë - а) во разговор со локалното население, ние се сретнавме со Рамазан Садику, македонец-муслиман, кој предложи да одиме во неговото родно село Требиште, велејќи дека таму е задржан не само македонскиот говор, туку и многу елементи на традиционалната култура, а месните жители активно се занимаваат со чување на добиток (кои за експедицијата беше од исклучително значење). .. Бројот на македонските муслимани во регионот на Албанија е неколку илјади. Да се добијат точни податоци е уште многу потешко. Официјална Албанија многу долго се држи до слоганот дека тоа е моноетнички земја, речиси единствената моноетничка земја во Европа. Соодветно на тоа, во Албанија живеат само Албанци. Во иднина, ... под влијание на Европската унија, во која оваа балканска земја сака да стане членка, односот кон националните малцинства ќе се менува. Албанија признава, според државниот закон, присуство на етнички малцинства. Едно од нив е и македонското малцинство. Но најчесто, кога станува збор за Македонците, се подразбираат православните Македонци кои живеат во областа на езерата Големо и Мало Преспанско Езеро. Македонците-муслимани кои живеат во Голобрдо останаа некако во сенка на јавниот интерес. Во научната заедница за постоењето на оваа група Македонци вистински интерес се должи поради недостиг на комплетни информации и научен опис. – пишува во својата статија Новик. Македонците муслимани не само што беа запоставени во Албанија, туку на некој начин поради својата верска определаба беа на маргините на општествената скала и во Македонија. Тоа овозможува врз нив да делуваат другите етноси и да го доведат во прашање нивниот етнички идентитет. Оттука за истражувачите прашањето на етничкиот идентитет на Македонците муслимани заслужувал посебно внимание, бидејќи како што велат за време на експедицијата тие се соочувале не со еден, не со два етноними, туку со повеќе имиња со кои се нарекуваат Македонците муслимани. Меѓу имињата со кои се нарекуваат тие се сретнуваат со неколку опции меѓу кои: Македонци, Муслимани, Турци, нашите. За овој проблем Новик пишува: „Прашањето за идентитетот во овој регион е многу сложен. Од една страна, македонските - муслимани се свесни за својата поврзаност со соседниот македонски етнички ареал, државната граница е многу блиску, а од Требишта на запад и северозапад на падините на планините видливи се и селата кои се веќе во Македонија. Територијата на Голобрдо на етнички план претставува продолжение на западно-македонската територија. Од друга страна, во соседна Македонија македонско население во големо мнозинство го признава христијанството во форма на православието. Оттука, постои одредено сомневање во етничката самоопределба. Сепак, преку границата, во Република Македонија, се наоѓаат неколку десетици километри во внатрешноста населби со муслиманско население. Од друга страна, етнонимот муслимани, исто така, не е најдобро избран за локалното население, бидејќи како во соседството во Албанија и Македонија живеат значителен број на Албанци муслимани... .... Во однос на дефинирањето на етнонимот многу открива следниот факт. Не бевме во можност да го откриеме можното и предвидливо самоопределување "Славјани". Очигледно е дека под славјани локалното население дефинитивно подразбира само православни- Македонци, Срби, Бугари, Црногорци. Тука не можеме да го расчистиме фактот дека муслиманското население во соседните региони на Македонија, Косово и Албанија под славјани ги подразбира речиси исклучиво Србите (најчесто православни христијани). Не е опфатен тука и пропагираниот од страна етноним "бугарски" (Булгари). Добро познато е дека Бугарија од почетокот на 1990-тите. води политика на "бугаризација" на славјанското население кое живее надвор од Република Бугарија. Потеклото на оваа политика треба да се бара во сложени бугарско-македонските односи во целина и во перцепцијата на Бугарија и македонската етничка државност. Познати научници и политичари во Бугарија сметаат дека: Македонците кои живеат во Македонија се Бугари и дека се вештачки создадени од страна на политиката на големите сили кон крајот на XIX - XX век. Оттука доаѓа и зголемената желба да се признаат како Бугари сите славјани кои зборуваат македонскиот јазик и живеат надвор од Република Македонија. Во спроведувањето на нејзината политика, бугарските власти лесно и доброволно даваат бугарски пасоши на жители на Албанија, кои имале славјански корени. За нив да се добие бугарски пасош беше исклучително профитабилно, како што е правото на слободен влез во Шенген земји. Во текот на десет години на оваа политика, многу стотици славјани од Албанија добија бугарски пасош. Некои од нив би можеле да одат на работа во Западна Европа, а некои во Република Бугарија. Во рамките на оваа статија не дозволува да се покријат сите компоненти на процесот. Сепак, во оваа фаза можно е да се утврди фактот дека сопственик на бугарски пасош не значи дека тој автоматски се класифицира како дел од бугарскиот етнос. Во македонските населби на албанско-македонската и албанско-грчката граница, славјаните христијани, кои веќе делумно се здобиле со бугарски пасош, сеуште себеси се сметаат дека припаѓаат на македонскиот етнос. Прашањето со Македонците муслимани е уште посложено. Бугарија е доволно далеку од Голобрдо и географски, и религиозно. Самоопределување на „наши“ и Турци, исто така е разбирливо. „Наши“ – е резултат на природна желба да се спротивстават на другите, односно на соседите Албанци кои зборуваат различен јазик, иако верата ги спојува. Самонаречените Турци се навраќаат на деновите на Отоманската империја, која на државно ниво не правела разлика помеѓу луѓето на етничко ниво. Главната државна идеја била поставена тргнувајќи од мултиконфесионалното население на царството: ако сте муслиман - тогаш сте Турчин, ако сте православни – тогаш сте Грк. Исповедувањето на исламот ја класифицирал групата или етносот како припадник на доминантната етничка група на Империјата. Неразделно поврзано со етничкиот идентитет на Македонците муслимани е прашањето на нивниот јазик. Македонците во Голобрдо зборуваат дијалект на македонскиот јазик. Тие својот јазик го нарекуваат со следните изрази: нашиот јазик (наш жив / јозик ), македонски, турски (!)... Тешкотијата во одредувањето на името на мајчиниот јазик поврзани со статусот на јазикот на Македонците во Албанија ( иако тоа, се разбира, не е единствената причина ). Македонски не се изучува во локалните училишта, не доаѓаат македонските весници и итн. На локалниот јазик зборуваат дома, зборуваат на јавни места со своите сограѓани, македонски звуци се слушаат од тв екраните (во речиси секоја куќа има сателитска антена и македонските канали се многу популарни). Македонскиот говор звучи практично скоро во секој дом, а испитаниците слободно го владеат македонскиот јазик.“ Одредувајќи ги карактеристиките на локалниот дијалект и специфични локални термини, врз основа на занимањата на населението, експедицијата како што пишува Новик ќе го забележи следното: „Живот во албанската држава, тесните економски, социјални и други слични активности придонесуваат за апсорпција на албански јазик. Сепак, во македонските села Голобрдо може да се види следната слика. Многу постари жени, чии животи минуваат исклучиво во областа, може да не го владеат доволно албанскиот јазик. Така, 75 -годишната испитаничка Разиа Садику од Требишта ни кажа дека не зборува албански. Таквата ситуација може да се објасни со фактот дека немало потреба да учи албански јазик. Дома зборува на својот мајчин јазик. На работа, исто така, на мајчин јазик - скоро сите работници на локалната земјоделска коператива биле Македонци. Никогаш не можевме да најдеме од постарите жени кои не работеле. Во социјалистичка Албанија сите морале да работат. Подеднакво, патем, како и служењето на воена служба. Затоа објаснувањето за незнаењето на албанскиот јазик поради изолираност во куќата и дворот е невозможно. Податоците на нашата експедиција велат дека во Албанија и во социјализмот можело да се живее без знаење на официјалниот јазик на државата. Наведениот случај се јавува скоро исклучително. Повеќето жени го владеат албанскиот Во принцип, спроведување на дополнителна експедиција во областа може да биде придружена со сериозни социолингвистички истражување, кои ветуваат дека ќе дадат богатство на материјал.“ – ќе забележи А.А. Новик при посетата на Голобрдо во Албанија во 2008 година. (извор: А.А. Новик „Македонци – Муслимани во Албанија – Материјали експедиција 2008 година“ Македонска нација продолжува |
Статијата од А. А. Новик преставува резултат на истражувањата на рускиот Музеј на антропологија и етнографија император Петар Велики (Кунсткамера / Kunstkamera) и Балканската комисија (Balkan - Kommission) на Австриската академија на науките во селoто Требиште во септември 2008 година. Цел на истражувањето се Македонците муслимани кои престојуваат во сложена етнички област во северо-источна Албанија, граничните територии, традиционална носија, народна архитектура.
