Георги Траjчев Георгимаjков (Прилеп, 1869 – Софија, 1945) е просветител, фотограф и револуционер, деец на Македонската револуционерна организација. Во родниот град Прилеп завршил основно образование, а по завршувањето на Солунската гимназија,  работел како учител во Дебарскиот инспекторат. Во есента 1896 година се приклучил на Македонската револуционерна организација, а во 1908 година станал претседател на Револуционерниот комитет во Прилеп. По Втората балканска војна, српските власти го протерале во Бугарија, каде работел како учител. Во текот на Првата светска војна, во август и септември 1916 година, Траjчев го придружувал како фотограф Љубомир Милетиќ како дел од Научната експедиција во Македонија и Поморавија.

Познат под псевдонимите Вестителов, Г. Мајков, Траjчев пишувал спомени и книги на македонска тематика. Убавите критиката за печатените книги од Македонската библиотека (бр. 1 "Мариово", бр. 2 "Дојран и неговото Езеро" и бр. 3, 4, 5 "Преспа"), потоа брзата распродажба на "Мариово", како и големата побарувачка од читателите, ќе го инспирираат Трајчев во 1923 година да го испечати и второ издание за Мариово, во кое ја изложува карта на областа и фотографии од мариовските носии. Начин на неговото пишување, полн со интересни податоци за овој крај на Македонија, го привлекува и денес нашето внимание, па затоа ви пренесуваме во продолжение делови од второто издание за Мариово.

Опишувајќи ги природните убавини на Мариово, Георги Трајчев, на почетокот на својата книга пишува за својот копнеж да го посети Мариово и неговите жители кои им давале засолниште на четите на Македонската револуционерна организација:

„ Мариово е див, недостапен, планински регион со уште подивo балканско население. Не залудно, населението го нарекува Мариво арамиски место. И навистина, како во далечното, така и во блиското минато, Мариово била гнездо и сврталиште на илегални луѓе. Во старо време на т.н. "комити" (Црне, Шике, Лажо и др.), а во поново време - на организациските чети. Но колку Мариово е дива и недостапна земја, толку таа го воодушевува патникот со својата убавина, природни богатства, природа и старини. Со еден збор колку измачен се чувствува патникот, седејќи на своето добиче, патувајќи цели 10-12 часа пат за да стигне на крај во некое село (Витолишта, Полчишта, Врбско или Живово), толку во душата чувствува наслада кога ќе види дека најпосле, по сите пречки се наоѓа во царството на "вечно зелениот бор", - прибежиште на мечката, еленот, дивата коза, фазанот, срната и другите диви животни. Не помалку се плени душата при помислата дека оваа дива земја која хранела едно чудо илегални луѓе станала гробница на повеќето од нив и уште дека секој височинка, врв и карпа те потсетува на некоја славна борба за слободата на херојското население од овој убав агол на нашата прекрасна татковина. Нема да згреши човек ако каже дека секоја педа земја и секој камен овде е покриен со човечка крв... Ете затоа ми копнеше душата да го видам и посетам Мариово.“

Во својот опис за Мариово, авторот се осврнува и на географијата, местоположбата, границите и поделбата на Мариово за кои вели:

„ На десно од Вардар, речиси во средината на западна Македонија, меѓу Тиквеш, Сариѓолската котлина, Раец и Пелагониското област, се наоѓа прекрасната планинска област Мариово. Таа лежи целата во недрата на т.н. Мариовско-мегленски планински грамаден карст, меѓу споменатите четири котлини. Мариово почнува од Тиквеш, директно од Полошкиот манастир и се протега брановидна по течението на реката Црна, меѓу 39 ° 41, 40 ° 41 географски ширина. Наоколу тоа е оградена со високи гиздави планини кои го одделуваат од неговите питоми, плодни и потопли соседи, што го прават тешко достапен за зраците на цивилизацијата и современиот човечки напредок. Неговата северна граница се состои од планински остри карпи, какви што се: Прешлен и Радобилските планини, во лево од раката Црна, Јужната граница е Скочивирската клисура, која, при историскиот "Завој на Црна", излегува на битолската котлина. На лево од реката Црна, пемеѓу битолското поле и Мариово, е Селечка планина, а на десно, меѓу Мегленијата и Мариово, се наоѓаат Мариовско-мегленските планини. Околините околу Мариово се: на исток Тиквешко и Гевгелиско, на југ - Воденско, Караџа-абадско, на запад. Леринско и Битолско, на север Прилепско. Надолж Мариово држи, од Скочивирската клисура до Полошкия манастир, околу 50 км со 1390 км2 површина, а просечната височина над морското ниво е околу 1050 метри. Така Мариово е највисоката и најширока котлина во цела Македонија. Од Ниџе по насока северо-исток е ... Добро-поле (1700 м.), Петерник (1440 м.) и Кравица (1160 м).

.. Мариовската котлина е лишена од големи рамнини и ливади; повеќето се високи и масивни ридови и длабоки долови. Во подножјето на високите планини се забележуваат тревни ртови и ридови, кои даваат жива претстава на окото за вдлабнатите бранови на поранешното огромно езеро, во момент на раздразнетост од ветровите и состојби на бурите. Карпите носат гранитен карактер со гнајсови слоеви и се од еруптивно (вулканско) потекло од прастарата (палеозојска) и мезозојска ера. Климата е прилично остра, речиси средно европска и виновата лоза не зрее. Долините се прилично длабоки; реките се брзи и богати со вода. Сите планински разграноци, што гледаат кон Мариово, освен Сегечка планина, се богати со шуми и претставуваат најпошумениот дел на Македонија. Тие исто така се богати со пасишта.

Реката Црна, се извива живописно низ средината на мариовската котлина, од запад кон исток и ја дели земјата на северно и јужно Мариово. Во долното течение на реката земјата се вика Горно Мариово, а во горниот дел - Долно Мариово. Првото уште се нарекува Прилепско Мариово, или "Големо", а последното- Битолско Мариово, или "Мало"... Коритото на реката Црна, низ регионот мариовската област е тесно и со младо потекло. Тоа е стрмно, шумливо и длабоко, негде помирно, а подолу побрзо и со водопади. Старото корито е кај изворите на реката, во Демирхисарско (кај с. Железнец). Битолското поле ги поврзува оваа ново и старото корито. Во старо време Црна течела во битолското неогено Езеро и истекувала кон Сариѓол по железничката линија Битола-Лерин.

Големите промени на земјата во Македонија за време на терциерниот период радикално го сменија својот оригинален изглед. Тие не ја олесниле дренажата на водата, туку, напротив, создале големи препреки и довеле до формирање на големи слатководни ксогенски базени, кои едвај до крајот на неогенот и на почетокот на диливијумот пробиле патишта за истекување. На овој начин, формирано е коритото на реката Црна, пробивајќи се низ високите и карпести Мариовски планини.“

Постојат повеќе легенди за потеклото на името Мариово, кое во историјата се среќава од дамнешни времиња. На повеќе места и пишани историски извори се среќаваат слични и малку видоизменети облици на името Мариово, како: Морихово, Мерихова, Марина, Марихово, Мориево. Една од легендите е поврзана за владателката Мара (XIV - XV), која бугарскиот цар ја дал за жена на султанот Мурат I. Иако, според историските податоци Кара Тамара, која била сестра на бугарскиот цар Шишман и поранешна жена на Константин Драгаш, по смртта била погребана во Бурса,  сепак, Трајчев се држи до оваа легенда во која се вели:

„Областа го добила името по владетелката Мара, сестра на последниот бугарски цар Шишман Трновски кој ја дал за жена на Султан Мурат I. Преданието раскажува дека таа живеела неколку години под името Талат-Мара и уште Тамара-Мара и јавно ја исповедувала својата христијанска вера и ги образовала своите деца во христијанските вистини. Муслиманското свештенство, сепак, не можело да гледа како Султанката свечено ги посетува црквите и јавно ги прибира во султанските палати свештенството за да таму и се вршат христијански обреди. Поради тоа незадоволство и поради политички причини, Султанот и понудил на Мара да ја прифати муслимански вера, но таа, категорично одбила да се потурчи...

... Откако Мара не го прифатила султанскиот предлог да си ја промени верата, и бидејќи Султанот многу ја сакал, та не сакал да и нанесе зло, тој и предложил: да ​бара од него, што ќе посака, но да се тргне негде далеку, каде што не ќе може да ја гледа тој, ниту синот, кој имал 4 години. Вториот не бил ниту крстен ниту обрежан. Мара се согласила и побарала да и се даде во сопственост шумската област меѓу Прилеп, Битола, Воден и Демиръ-Капија, која била под негово владение. Султанот го исполнил ветувањето, ја снабдел со потребниот ферман за тоа и ја пратил во определената област, каде и подарил уште многу имот, скапоцени украси и накит. По пат ја придружувале петстотини души христијански телохранители. Отткако стигнала во Прилеп, изјавила желба да се покалугери во Прилепско манастир св. Богородица - Трескавец, но калуѓерите ја одбиле, сметајќи ја како престапница. Јадосана Мара, наредила да се убијат сите калуѓери, а манастирот да се запали. Потем Мара го избрала за седиште убавото село Витолища, каде подигнала прекрасни палати, а покрај реката Црна изградила нов манастир, по име Чебренски - св. Димитар. Оттогаш оваа област била наречена Мариово. Турците велат Мариова, што значи Мариина земја (поле). Прилепчани и другите велат Мариоо, ја испуштаат буквата в (Мариово) Локалното население само се именува како Мариовец, Мариовци. Затоа, да го претставиме историското подрачје, Мариово, а не Морихово.

Мара владеела со својата земја самостојно и независно преку селските кметови назначени по избор. Витолишкиот кмет бил главатар над другите и бил наречен Земски кмет. Тој имал под своја власт уште извесен број сејмени, кои се нарекувале Земски сејмени. По Мариината смрт, областа Мариово повторно влегла во составот на Турската империја и Мариините палати заедно со раскошниот Чебренски манастир, Турците ги уништиле, за да не остане спомен од Мариовската самостојност. Остатоци од палатите на Марија се уште стрчат во близина на селото Витолишта. Областа, сепак, продолжува да биде управувана од Земски кмет, кој бил наследен. Тој владеел по старите традиции и локалните обичаи. Така траеше до пред 70  години (околу 1850 година – н.з.), кога последниот Земски кмет, од село Полчишта - Трајко Христов Чакрев е убиен, за да се стави крај и на иако номиналната самостојност на Мариово.

Како сопственост на Мара-Султанка, оваа област имала некои привилегии. Населението било ослободено од големи даноци, а на посилните (јунаци) мажи им било дозволено да носат оружје. Оваа традиција продолжувала до неодамна... Како дете се сеќавам - пред 40 години, многуте Мариовци доаѓаа на пазар, вооружени со пушки „кременарки“.

Малиот данок, кој го плаќал Мариово, се собирал од бирник - локален даночен собирач, назначен директно од Султанот, по препорака од прилепската власт. Исто така, привилегиите се однесувале и на забраната на Турците да се населуваат во оваа област. Ова е причината зошто тука не постои ниту една педа турска земја... Токму затоа Мариово е познато и во народни приказни (песни и т.н.) како „Мирна земја".

Собирањето на данокот - "Султанино", така се нарекувал определениот данок за Султанката, се вршел еднаш во годината. За таа цел во секое село имаше четвртаст камен со издлабени дупки на горната страна. Бројот на дупките одговарал на бројот на семејствата во селото, а големината на дупките одговарала на имотите на даночниот обврзник. Штом ќе пристигнел даночник во селото, се собирале домаќините од секој семејство и во присуство на даночникот, должен бил секој домаќин да ја наполни наведената дупка од даночникот со "аспри". Остатоци од такви камења сè уште се појавуваат во некои села. При гробиштата на село Витолища сочуван е квадратен камен со 30 дупки кои одговарал на бројот на куќите. Тогаш селото броеше 30 куќи. Предавањето на даночните суми на прилепската власт се одржувало со голема свеченост. Земскиот кмет, придружен од 1-2 кмета, јавнати на добри коњи, добро облечени, вооружени и пратени од двајца земски сејмени, облечени во јаничарска носија, го носеа парите во Прилеп. Гледајќи со злоба на овие каурски “кабадахии“, власта и беговете наумиле да стават крај на тоа. Така тоа се случи, по: убиството на последната земски кмет.“

Македонска нација

(продолжува)