ЛЕГЕНДИ И ВИСТИНИ ЗА ПРЕСПА

За големиот број градови и села во Македонија постојат ле­генди и преданија. Една од нив се однесува на Преспа. Според приказните на старите Преспан­ци, на просторот на денешното езе­ро, се наоѓало плодно поле, со многу села и градот Преспа, рас­положен на брегот на малото езе­рце на граничното тромеѓе.

Ле­гендата вели дека градот бил убав, со големи згради и чаршија, бо­гата со дуќани. Трговците тр­гу­вале со многу градови во светот, носејќи му на градот Преспа големо богатство и култура.

Во градот живеел богат тр­го­вец кој имал ќерка единка, со уба­ви очи, руса ко­са и витка ста­ва. За нивна несреќа, кога на­пол­нила 16 години, таа одненадеж по­­чинала. Од неа се простиле на најдобар можен начин: ја на­ки­ти­ле со злато и среб­ро, ја облекле во најубавата облека и ја по­гре­ба­ле. На нејзиниот закоп при­сус­тву­вало целото население од гра­­дот.

Но, во несреќата на де­вој­ката, некој видел среќа. Двај­цата гробари намамени од бо­гат­ството што го виделе на неа, ре­ши­ле да ја ограбат. Кога градот по­тонал во сон, тие дошле на гро­биш­тата, го откопале гробот и трупот на девојката го внеле во црк­вата, да можат на мир да ѝ го симнат скапиот накит. Но, смет­ката не им испаднала на па­за­рот. Амајлијата од вратот и прс­тените од рацете на девојката не можеле да ѝ ги извадат.

Преморени од вложениот на­­­пор без ефекти, решиле да ја оста­ват девојката во црквата, а тие да се одморат дома, да прес­пијат. Но, наместо да се одморат, ло­шиот сон уште повеќе ги из­мрцва­рил. Во сонот им се појавила де­војката, со нож во рацете и со за­кана дека ќе ги убие, ако не ѝ го вратат накитот.

Дел од Преспанското Езеро

Се разбудиле и не чекајќи да се раздени, отиш­ле во црквата. Кога прис­тиг­нале кај мртвата девојка, решиле да ѝ го пресечат вратот и прстите од рацете, за да дојдат до амајлијата и прстените. Кога постариот гро­бар го извадил ножот, девојката одеднаш оживеала и вчу­до­не­виде­на ги прашала зошто сакаат да ја убијат. Во тој миг помладиот гро­­бар влегол во просторијата, пре­плашен од глетката што ја ви­дел, енергично му се спро­­тив­ста­вил на другиот во извршувањето на злосторот.

„Чекај, нема да ја погубиме! Ќе ѝ го смениме името и ќе ја про­дадеме на некој богат трговец“, рекол тој. Девојката се со­­гла­сила да ја прекрстат во Прес­па, дала заклетва дека за ова никој нема да дознае и уште ис­тата вечер му ја продале на некој стар и богат трговец од Ца­ри­град, кој тие денови престојувал во нив­ниот град, а на кого му била потребна робинка што ќе се грижи за него и за неговата со­пру­га.

По нивната смрт таа ги на­сле­дила, но посакала и да се врати во својот роден крај. Но, кога при­стиг­нала во Преспа никој не ве­рувал во нејзината при­каз­на, туку побарале од неа да го на­пушти градот. Сепак, про­б­ле­мот бил решен со изјавите на оние двајца гробари, чија изјава ја прифатиле властите и доз­во­ли­ле Преспа да остане во својот ро­ден град. Така градот Преспа го добил своето име, а потоа и по­широкиот регион.

Од јужната страна на Преспанското Езеро, пак, во близина на сегашното Пе­рово Кула, во Долна Преспа, каде двете преспански езера се на растојание од само 200 метри, нив ги поврзува река, чии води се вливаат од Малото во Го­ле­мо­­то Езеро. Оваа река е по­вр­за­на со минатото на Преспа. По­ста­рите Преспанчани рас­ка­жу­вале дека патот на оваа река бил мно­гу подолг, а ре­ката по­го­лема.

Таа почнувала од под­нож­јето на пла­нината Врба, во бли­зина на се­лото Л'к и завр­шу­ва­ла кај завојот на Нивичка Пла­нина, во местото Роот, каде што сега езерото е најдлабоко. Низ под­зем­ните пук­натини и канали под пла­нината Галичица, водата од езер­цето се про­влекувала и вли­вала во Ох­ридското Езеро.

Според кажувањата, тогаш Преспа била широко и плодно поле, со многу села и големиот град Преспа, кој тогаш се викал Река. Веројатно името го добил по Големата Река, која почнувала и завршувала во Преспа. И кога градот Преспа со селата биле во зенитот на својот развој, се слу­чило најлошото. Регионот бил за­фатен од силен земјотрес, зем­јата се распукала и се по­ја­ви­ла голема вода, која го потопила гра­дот и селата и тие под водата ос­та­нале засекогаш.

Црквата „Св. Ахил“

Подземните ка­нали и пук­натини под Га­ли­чи­ца, низ кои истекувала водата, се затвориле, и малото езерце почнало да го зголемува своето ниво и да ги поплавува полето и селата. Така дошло до трка во спасувањето и селењето на лу­ѓе­то, која траела со години и ве­ко­ви, се’ додека езерото не го достигнало сегашното ниво. Селаните што остналае без своите куќи, побарале спас во градот Преспа или подигнале нови жи­веа­лишта во правец на Охрид кон северозапад и на југ кон Кос­тур.

Така биле создадени се­гаш­ните Леринско-костурски села Желево, Оштима, Перово, Руља, Брезница и Габреш, а областа во која се наоѓале се викала Кореш­та. А бидејќи дошле од областа Ре­ка, го добила името Рекарци, кое се’уште го носат.

Големата Река која го се­чела полето за да се влие во то­гаш­ното езерце, Преспа ја делела на Горна и Долна. На реката има­ло неколку мостови кои ги повр­зу­вале селата и населбите. За­чес­тените есенски дождови и то­пењето на про­летните снегови во планините, предизвикувале доа­ѓање на голема вода која го зат­нувала речното корито и го по­плавувала полето и посевите, пре­дизвикувајќи големи штети.

То­гашните владетели во Преспа, а подоцна и царот Самоил, ор­га­низирале акции за расчис­ту­вање на речното корито. На­се­ле­нието кое учествувало во тие ак­ции било ослободувано од пла­ќање данок. Со оглед дека овие луѓе со децении го чистеле реч­но­то корито, некои прет­по­ста­ву­ваат дека името Рекарци го до­би­ле токму поради тоа.

На локалитетот Латински Гро­бишта, во непосредна бли­зи­на на селото П’пли, во Долна Преспа, се развила голема на­сел­ба. Во неа се топела руда до­бива­на од рудникот Рудари, во не­по­средна близина на селото Ру­дари, кое името го добило по руд­никот. Од преработената руда се ковало оружје и друга опрема за војската. Тогашните владетели на Преспа, па и самиот цар Само­ил, својата војска, главно, ја опре­му­вале со ковано оружје во Прес­па. Во населбата се ковале и ба­кар­ни предмети за потребите на домаќинствата. Населбата денес на­ликува на купишта камени грамади.

При обработка на земјиш­тето, жителите од Преспа, често наидувале на темели од некогаш­ни градби и водоводна ка­на­ли­за­ција. Таков е случајот со ло­ка­ли­­тети­­те кај Долно Пиово, ка­де и денес се откопуваат гли­не­ни ќу­пови од големи раз­мери, раз­ни монети и други ме­тални пред­­ме­ти. Вакви ло­кал­итети има скоро на сите страни на Прес­пан­ското Езеро. Таков е слу­чај­от и со Дол­на Преспа. Во бли­зина на се­лото Ви­нени, на бре­гот на Малото Езеро, постоела голема населба.

По­големиот дел од урнатините се наоѓале под водите на езерото. На брегот биле и урнатините од големата црква „Свети Ѓорѓија“. Малото се­ло Винени, поради на­вле­гување на езерските води во него, било преселено во под­нож­јето на ридот. И селото Наколец не­кол­купати било преселувано.

Во 1935 година нивото на Го­ле­мото Езеро опаднало за еден ме­тар во однос на нивото на Малото Езеро. Жителите од блиските се­ла до Малото Езеро го про­ши­риле коритото од реката на Пе­рова Кула и за неколку часа малата река се претвориле во страо­­­тен матен брзак кој го од­нел мостот што бил единствена врс­ка во се­лата од Долна Пре­спа. Населени­ето останало от­се­чено не­колку месеци, се’ додека нивоа­та на две­те езера не се из­рам­ниле и на реката не бил на­правен нов мост.

Дел од убавото Преспанско Езеро

Легендите и верувањата на ри­барите дека на дното од езе­ро­то има градби, биле повод во 1936 година во Мала Преспа да дојдат двајца нуркачи, кои спо­ред упат­ствата на рибарите би­ле спуш­тени на дното на Малото Езе­ро. Набрзо претпоставките би­­ле потврдени. На повеќе места на дното на езерото нуркачите забе­лежале остатоци од стари град­би, куќи, цркви, а од не­ко­гаш­ното речно корито извлекле греди од стари мостови.

Продолжува

Пишува: СЛАВЕ КАТИН