Александар ДОНСКИ

(Посветено на академик Блаже Ристовски)

БУГАРСКИОТ ЦАР ФЕРДИНАНД ПРИЗНАЛ ДЕКА МАКЕДОНЦИТЕ НЕ СЕ НИ БУГАРИ НИ СРБИ!

Освен досега наведените, во и околу Илинденскиот период, имало  други  пројави на  маке­дон­ски национални артикулации, но нивното целосно презен­тирање би ни одзело премногу простор. Сепак,  како капак на сето ова ќе ја ци­тираме изјавата од самиот бугарски кнез Фердинанд, кој, во врска со националната посебност на Македонците, во Цари­град изјавил:

„Јас многу добро знам дека Македонија е главната пречка за искрено спогодување и братски живот помеѓу Србија и Бугарија... Во Македонија глав­ната маса на населението не се ни Срби, ни Бугари, туку Словени и хрис­ти­јани. Словени што зборуваат јазик еднакво оддалечен и еднакво близок и на бугарскиот и на српскиот јазик, но јазик што е посебен дија­лект, ако не и посебен јазик“.

(„Историја на македонскиот народ“, книга 2, Скопје, 1969, стр. 212, преземено од автентични документи).

Без разлика што Македонците Фердинанд ги нарекол како чисти „Словени“ и христијани, од извонредно значење е фактот што тој јасно ги одде­лува како посебна нација од Бугарите и од Србите, а истото го вели и за маке­донс­киот јазик.

За македонската национална посебност околу Илинденскиот пе­риод имало и други бројни странски сведоштва. Така, на пример, рус­киот професор П. А. Лавров во 1900/1901 година го вовел македон­ски­от јазик како посебен предмет на Петербуршкиот историско-фи­ло­лошки факултет.

Романскиот учен Замфир Абуре, во својата статија посветена на Борис Сарафов, под наслов „Борис Сарафов си Мацедониа“, објавена во Бу­курешт (1901 година) напишал дека македонскиот јазик е засебен ја­зик, кој претставувал директен наследник на јазикот на светите Ки­рил и Методија. Овде читаме:

„Јазикот на Македонците е единствен од сите словенски дија­лек­ти кој може да биде сметан за директен наследник на словен­с­ки­от јазик на Кирил и Методија и како таков, овој јазик во себе е не­зависен и во се е автономен“.

Виенскиот весник “Die Zeit” (01.10.1903) пишува дека Маке­дон­ците биле засебен народ и дека не барале ништо повеќе од тоа што го имале Бугарите, Грците и Србите. Овде читаме:

 „Во Македонија се работи за еден народ кој го користи пра­вото за самоопределување, она право кое ја измени темелно кар­тата на Европа во 19 век... Македонците всушност не бараат ниш­то друго, туку навистина многу помалку од она што го оствариле пред нив Грците, Србите, Бугарите...“

Во 1903 година и Полјакот Ромуалд Пжевалски пишувал за ст­ре­­межот на Македонците да го одделат својот јазик од бугарскиот, а пишувал и за засебноста на Македонците. Во списанието „Славјански век“ кое излегувало во Виена во бројот 67  (15. 09.1903) Пжевалски, по­меѓу другото, запишал:

 „Слобода или смрт - таква е девизата на Македонските Сло­ве­ни во борбата со денешниот непријател – поробител“.

 Во бројот 71 од истото списание (ноември, 1903), тој напишал:

 „Би можело да се каже дека морални сојузници на Македонски­те Словени би требало да бидат Бугарите и Србите, но тие во тоа време го решавале важното прашање: кому каков дел ќе му при­падне од Македонија“.

Во словенечкиот град Цеље на 01.06.1903 година бил одржан протестен собир во врска со настаните во Хрватска и Македонија. Во Декларацијата што притоа била прочитана во однос на Македонија, повторно Македонците се спомнати како засебен народ  (Д-р Василиј Мелик: „Словенците за Македонија и за Југословен­ско­то прашање во 1903 година“ во: „Илинден 1903“, ИНИ, Скопје, 1970 стр.  414). Овде читаме:

„Неправдите што се прават од страна на Турците над маке­донските христијански Словени, се нечуени... Од Австрија и Русија предлаганите реорганизации, чија цел беше да им се олесни на Македонците барем делумно нивната незавидна положба, останаа без­успешни. Бидејќи турската влада не е во можност човечки да владее над христијаните, единственото решение за Македонците го гледаме во нивното целосно ослободување од турскиот јарем. Значи, изразуаме желби велесилите, меѓу нив и Австрија, да влијаат на тоа Македонија да стане независна“.

 Грчки сведоштва за посебноста на Македонцит

Да спомнеме и неколку тогашни грчки сведоштва за засеб­носта на Македонците.          

Во март 1904 година Павлос Мелас, кој бил грчки артилериски пот­­поручник, а воедно раководител и организатор на андартското дви­­­­­­жење во Македонија, ги посетил македонските села Габреш, Чер­но­­вишта, Руља, Бирма, Желево и Оровник. За посетата на селото Ру­ља во своите Спомени објавени во 1926 година го дал следново све­доштво:

„Сите заедно го посетивме училиштето. Учителот зборува доста лошо грчки. Тој ги натера децата да запеат. Не разбравме дали јазикот беше македонски или грчки... Научив и малку македонски зборови и ги кажувам на жените, на мајките особено...   

Анонимен грчки автор во делото „Историја на македонската бор­ба“ (Атина, 190:, стр. 10), пишувал за активноста на Гоце Делчев и за неговото залагање  Македонија да биде на Македонците. Овде чи­таме:

„Делчев, обиколувајќи ги селата им препорачувал на села­ните: “Вие кога ќе го слушнете сигналот на востанието, нема да правете ништо друго, освен да ги земите своите пушки и да дојдете со нас. Ќе ја раздвижиме Македонија, таа ќе биде окупирана од големите сили и тие ќе ни ја дадат слободата. Лозинката на нашата борба ќе биде: Македонија на Македонците!”

(Цитирано спосед Хрис­то Ан­доновски: „Илинден во некои дела на грчката историографија“, во: „Илинден“, ИНИ, Скопје, 1970!

Грчкиот историчар Кордатос во своето дело  „Исто­рија на сов­ре­мена Грција“ (Атина 1950, стр. 42, цит. според Хрис­то Андонов­ски... стр. 360), во врска со настаните околу Илин­денското востание, конк­рет­но околу целите на Македонската револуционерна организа­ција, пишува:

„Таа (ВМРО, з. м.) имала пошироки цели. Нејзините создавачи биле визионери на една независна македонска држава, во која би владеел принципот на рамноправност, а нивна девиза била: Маке­донија на Македонците!“

 Во продолжение авторот Кордатос пишува и дека ВМРО вооп­што не била под влијание на бугарската  влада.

Гркот Периклис Аргиропулос дури се заложил и за  автономија на Македонија во времето околу Илинденското востание. Во него­вите Мемоари, под наслов: „Македонската борба” (Солун, 1957 годи­на, стр. 11, цит. според Христо Андоновски... стр. 361), читаме:

„Автономијата (на Македонија,з.м.) под меѓународна контрола има многу предности. Ќе ни ја осигура работата во услови на ре­ла­тивна сигурност. Едната или другата политика ќе ни ја наложат настаните и не смееме начелно да ја одбиеме автоно­мијата“.

(ПРОДОЛЖУВА).