Среда, 31 Август 2022   
Михаил Сматракалев: „Македонски народен театар“ (1)

1Tihomir

Подготвил Т. Каранфилов

„Македонскиот народен театар ги растури напластените магли за македонското прашање, ги распрсна злонамерните гласини за „српско“ влијание на македонскиот јазик, за „србизирањето“ на македонскиот народ, за „незадоволството“ на народот од новата власт итн. Горко разочарување доживеаја злобните непријатели на македонскиот народ, врховистите, закоравените конзервативци и реакционери, крвавите фашисти, пријателите на Дража Михаиловиќ, на Анте Павелиќ, на Дамаскинос и Јалчан, на Черчил и компанија. Македонски народен театар им зададе неверојатен удар. Великабугарските шовинисти од сите сорти доживеаја целосен неуспех...“  пишува Михаил Сматракалев по гостувањето на Македонскиот народен театар по ослободувањето  во Софија. (Македонският Народен театър,  Македонска мисъл, кн. 9-10, год. 1, 1946, Спфија)

Михаил Сматракалев (Серез, 15. XII. 1910 – Софија, 16. IV. 1998) е македонски национален деец, поет, раскажувач, новинар, публицист, револуционер. Познат под литературниот псевдоним Ангел Жеров, тој е еден од најпројавените активисти на напредната македонска емиграција во Бугарија меѓу двете светски војни. Пишувал на бугарски јазик. Посебноста на македонската нација и борбата на македонскиот народ за национални и социјални права и слободи е тема во неговиот шестдецениски новинарски и публицистички ангажман.

Во поствоениот период Сматракалев бил претседател на Македонскиот литературен кружок „Никола Вапцаров“ (1945-1948) и на Литературниот кружок на студентите од Пиринска Македонија (1950-1951). Во овој период води жестоки дебати против сите кои ги негираат Македонците. На дебата за македонската нација која се одржала во февруари 1946 година  во Софија, Сматракалев ќе рече дека „повеќето Македонци кои претендираат дека се македонски патриоти тоа прашање го поставуваат непатриотски и дека еден патриот не може да има никакви дилеми дали постои или не постои македонска нација“.

Во контекст на однесувањето на Софија, која наместо да гради братска љубов, еднаквост и почитување кон Македонците, постојано го негира постоењето на македонски народ и македонски јазик, го пренесуваме текст на Сматракалев објавен во 1946 година во „Македонска мисла“, месечно списание на Македонскиот научен институт во Софија, во кој за гостувањето на Македонскиот народен театар тој ќе напише:

„Македонската емиграција во Софија ја има таа голема среќа да го види настапот на уметниците од Македонскиот посебен театар, да се возбуди од блискоста до душата на преставата „Чорбаџи Теодос“, напишана од македонски автор, да се потсети на нејзината прекрасна татковина и да доживее задоволството да ја слушне музиката на нејзиниот мајчин јазик, кој веќе стана литературен јазик. Потоци на воодушевување се разлееја во салата на Народниот театар. Лицата светнаа од радост. Рацете плескаа додека не зацрвенеа. Аплаузот не престануваше за младите талентирани уметници кои со едноставност, природност и мајсторство ги извајаа сценските слики. Од душата на македонската публика изби една долга скриена гордост. Гордоста на високите достигнувања на македонската национална култура, на убавиот чист, прекрасен македонски јазик.

Македонскиот народен театар ги растури напластените магли за македонското прашање, ги распрсна злонамерните гласини за „српско“ влијание на македонскиот јазик, за „србизирањето“ на македонскиот народ, за „незадоволството“ на народот од новата власт итн. Горко разочарување доживеаја злобните непријатели на македонскиот народ, врховистите, закоравените конзервативци и реакционери, крвавите фашисти, пријателите на Дража Михаиловиќ, на Анте Павелиќ, на Дамаскинос и Јалчан, на Черчил и компанија. Македонски народен театар им зададе неверојатен удар. Великабугарските шовинисти од сите сорти доживеаја целосен неуспех. Ова е една од најголемите заслуги на гостинскиот македонски театар.

Со доаѓањето на Македонскиот народен театар, интересот за НР Македонија од страна на македонските иселеници и бугарските граѓани порасна до невидени размери. Јасните симпатии за уметниците, за прекрасниот македонски јазик што се излева како музика од сцената на Народниот театар, воодушевувањето од талентираната глума, истовремено беа симпатии за слободниот македонски народ, за НР. Македонија.

Македонската нација се радува на љубовта од страна на бугарскиот народ и односот меѓу двата народа заснован на еднаквост и меѓусебно почитување, кое ќе се претвори во „братска комуникација и соживот. Македонскиот народен театар премногу придонесе во овој однос.

... Секој што можеше да ги види претставите на Македонскиот народен театар: театарските професионалци, уметниците и критичарите, режисерите и драматурзите, културните познавачи на уметноста и луѓето од народот, можеа да го почувствуваат не само високиот дострел до кој стигнаа, што го освоиа со напорно систематско работа, но можеа да видат дека ова е нов тип на театар. Нова визија за светот, за животот, нов третман на претставите, на ликовите, едноставност и природност во изведбата, обединета ансамблова игра, единство меѓу уметничкиот распоред на продукцијата и идеолошката содржина на претставата, сето тоа е нешто ново, нешто неочекувано.

На што се должи тоа? ... Од каде оваа светлина, овој ентузијазам, оваа ширина во сè уште младиот Македонски народен театар?

За да одговориме на овие прашања, треба да кажеме нешто повеќе за создавањето на овој театарски колектив, за условите во кои расте, за средината во која работи, за нејзините односи со народната власт и со самиот народ...

Македонскиот народен театар се роди во жестоката, сурова, но славна борба на македонскиот народ, ... против окупаторите. Своето потекло го влече во партизанските агитации, кои во прекрасните македонски планини, со своите борбени песни, револуционерни песни, преведени едночинки и оригинални драми, ја запалиле вербата во победата над непријателите, ги вдахнувале борците, граделе љубов и братство меѓу угнетените, ја запалија националната свест на народот, градејќи го новиот карактер на новите луѓе на иднината. За време на борбата (1941-1944) во секоја партизанска бригада имаше по еден агитатор, кој организираше настава за културно образование. Агитацијата дејствува меѓу партизаните, но често се појавува меѓу самото население во селата ослободени од непријателот и таму дава претстави кои го подигнуваат расположението на луѓето. Најдобар од сите агитатори е оној што го носи името на рано починатиот македонски поет „Коста Рацин“, а во третата бригада, каде што е генералот Михаил Апостоловски, во агитацијата работат Димитар Ќостаров, Илија Џувалековски, Петар Богданов и други.

Во селото Горно-Врановци, Велешка околија, каде што е главниот штаб на Македонија и главното раководство на сите агитатори, се создава театар за градовите. Формирањето на овој театар веќе во илегалниот период го направија веќе истакнати уметници од средината на агитациите, а во него беа вклучени и старите уметници Димитар Ќостаров, Илија Милчин, Тодор Николовски, Петар Перличков и други. кои се денешните столбови на театарот.

Овој театар својата прва претстава ја одржа во Битола, веднаш по ослободувањето на градот од окупаторот. Претставата претставува програма: едночинка, рецитирање на борбени песни, хорски песни (советски, македонски, југословенски), сите со борбена содржина. Театарот е подвижен. Тој ги обиколува и другите градови и села. Одржува претстави и во касарни и училишта.

По ослободувањето на целата земја започна потрагата по талентирани кадри од секаде. Се организира конкурс за испратените младинци, кои во агитацијата се покажаа како надарени уметници, а најдобрите, подобрените веќе влегуваат како уметници во театарот.

Така, под исклучително тешки услови, без греење, без средства, во контекст на тековната војна со германските чудовишта, во ограбената и разурната земја започна да работи театарот во Скопје. И покрај големите тешкотии, ентузијастичките уметници, повеќето активни учесници во ослободителната борба, со својот упорна дејност, труд и младешка посветеност ја подготвија првата комплетна претстава. Ова е „Платон Кречет“ од Корнеичук. Драмата ја поставува Димитар Ќостаров и ја изведува со голем успех. Театарот веќе ги прескокнува границите на аматеризмот. Заедничките неверојатни напори создаваат нов квалитет - аматерите стануваат веќе професионалци.

На почетокот никој не добива плата. Сите се уште ја носат својата партизанска или војничка облека и јадат од заеднички казан. Така помина зимата 1944-1945 година. Но, никој не се плаши од лошите услови. Свеста за високата и важна мисија на театарот во градењето на националната култура ги разбива сите неволји и пречки.

Во пролетта 1945 година народната власт донела одлука и Македонскиот народен театар станал државен театар. Уметниците и техничкиот персонал стануваат државни службеници. Платите се многу добри. Тие се мерат со највисоките службенички плати. Сега платите во театарот се од 2.400 динари (за почетници) до 4.900 динари. Директор на театарот е Димитар Ќостаров, драматург Илија Милич, режисери Тодор Николовски и Петар Перличков. Уметничкиот совет го сочинуваат, освен наведените лица, и уметниците Крум Стојанов и Илија Џувалековски. Народната власт со голема љубов го гледа својот театар и на секој можен начин го поддржува и поттикнува. Буџетот на театарот е 4.700.000 динари.

Публиката масовно го посетува театарот, салата е секогаш полна. Досега се одиграни следните престави: „Платон Кречет“ од Корнеичук, „Народен пратеник“ од Бранислав Нушиќ, „Татковиот дом“ од Валентин Катаев, „Чорбаји Теодос“ од македонскиот писател Васил Иљоски, „Сомнително лице“ од Бранислав Нушиќ. , „Тартуф“ од Молиер, „Кралот Батанова“ од словенечкиот писател Цанкар и „Приказна за правдата“ од Маргарита Алигер. Сите претстави постигнаа голем успех, а најмногу „Чорбаџи Теодос“.

За во иднина е закажана изведба: „На прагот“, драма во стихови на македонскиот поет Венко Марковски, со фабула од народноослободителната борба, драми од Гогољ, Островски, Шекспир, Молиер, од југословенски и бугарски автори.

Театарот во две сезони направи три гостувања низ Македонија, играјќи во сите градови во земјава, гостувајќи во Белград и Пиринска Македонија, каде што пожнеал голем успех. Белградската критика дава одлични критики за достигнувањата на македонското театарско дело. Во Пиринска Македонија театарот беше предмет на живи, братски, континуирани овации. Последното гостување беше во Софија. 

(продолжува)

 

На прво место

News image

Мане Јаковлески: Мојот пат по стапките на месијата 2011 година (8)

Петта станица-десно кон улицата Францис, од каде патот нагло, остро се издига кон Голгота (Калварија...

Историја

News image

Границите на Македонија се таму, до каде што допира римскиот меч

Македонија станува римска провинција во 146 година п.н.е., откако римскиот војсководец Квинт Цецилие...

Иселеници

Култура и туризам

News image

ВО АНКАРА– ГРАДОТ НА АТАТУРК И ПРЕСТОЛНИНАНА ТУРЦИЈА(10)

ДЕЛ ОД ПОСЕТИТЕ НА ГРАДОВИ ВО СВЕТОТ ВО ПУБЛИКАЦИЈАТА „СВЕТОТ НА ДЛАНКА“ НА СЛАВЕ КАТИН 

Your are currently browsing this site with Internet Explorer 6 (IE6).

Your current web browser must be updated to version 7 of Internet Explorer (IE7) to take advantage of all of template's capabilities.

Why should I upgrade to Internet Explorer 7? Microsoft has redesigned Internet Explorer from the ground up, with better security, new capabilities, and a whole new interface. Many changes resulted from the feedback of millions of users who tested prerelease versions of the new browser. The most compelling reason to upgrade is the improved security. The Internet of today is not the Internet of five years ago. There are dangers that simply didn't exist back in 2001, when Internet Explorer 6 was released to the world. Internet Explorer 7 makes surfing the web fundamentally safer by offering greater protection against viruses, spyware, and other online risks.

Get free downloads for Internet Explorer 7, including recommended updates as they become available. To download Internet Explorer 7 in the language of your choice, please visit the Internet Explorer 7 worldwide page.