Подготвил Т. Каранфилов

„Имавме малку трема, малку се плашевме да се покажеме. Ја знаеме славата на Бугарскиот народен театар, го знаеме Крстју Сарафов (брат на македонскиот револуционер Борис Сарафов – н.з) и редица други великани на сцената. Но, топлото добредојде и коментарите на нашите колеги за нашата игра имаа охрабрувачки ефект врз нас. Аплаузот на публиката не развесели и без страв, без срам ги покажавме нашите можности, нашите достигнувања. Немаме причина да бидеме скромни. Гордоста на нашите успеси ја сфаќаме како гордост на нашата слободна татковина. Горди сме што не само нам, туку и на нашата Народна Република Македонија и се прават овации...“ - пишува М. Сматракалев по гостувањето на Македонскиот народен театар по ослободувањето  во Софија. (Македонският Народен театър,  Македонска мисъл, кн. 9-10, год. 1, 1946, Спфија)

По завршувањето на Втората светска војна, според бугарскиот државен попис спроведен во 1945 година во Бугарија, имало 160 илјади етнички Македонци. По договорот Тито – Димитров, Централниот пленум на БКП на почетокот на август 1946 година усвоила резолуција за давање на културна автономија на Пиринска Македонија, која веднаш почнала да се спроведува. Македонците во овој дел од Бугарија добиле право да учат на мајчин македонски јазик, добиле свои културни институции а од Македонија во пиринскиот крај пристигнале голем број на културни работници и учители.

Во тој контекст, во Софија гостувал и Македонскиот народен театар, кој бил дочекан со воодушевување. По тој повод М. Сматракалев во продолжение на својата статија за Македонскиот народен театар пишува:

„За време на гостувањето на Македонскиот народен театар во Софија, разговаравме со режисерот и со многумина од уметниците. Посебно со Тодор Николовски и Петар Перличков. Ни кажаа многу за условите за работа, пречките и успесите.

Работата на театарот е започната на нова основа. Старите ставови и практики не постојат. Моралот е висок, односите меѓу сите уметници се братски, другарски. Поискусните со задоволство им помагаат на помладите. Стремежот е да се продолжи со колективен успех, а не да се истакнуваат поединечни уметници.

- Врската е прекрасна меѓу нас. Па, ние сме нови луѓе (вели Николовски), секој работи со голема пожртвуваност, со ретка упорност и љубов кон професијата и уметноста. Понекогаш работиме по 12 до 16 часа. Работното време не го препознаваме. Ние сме од ново тесто замесени. Театарското дело, како и сè овде во Македонија и цела Југославија, се заснова на најдемократски принципи. Меѓу уметниците и техничките иноватори го нема старото потчинување и поделеност, отуѓување, па дури и омраза. Напротив, сите сме едно, сите сме другари. Сите сме од театарскиот колектив. Меѓу уметниците нема ниту млади, ниту стари. Сите се еднакви. Секој има право да ги критикува другите. Откако уметничкиот совет ќе ја избере претставата за изведба, на неа се дава апстракт, се испитува по содржина и форма, се дискутира, најподробно се разјаснува. Потоа се одвива распределбата на улогите. Објективноста е фундаментална почетна точка во одредувањето на улогите. Важно е секому да му се даде соодветна улога. Искреноста е непроменлив закон меѓу нас. Не постои и не може да има субјективен став. После секоја проба, па и после секоја изведба, се случува една другарска критика и самокритика, посочувајќи ги слабостите и добрите страни. Така одиме напред, така ги надминуваме тешкотиите, така растеме како уметници, како луѓе од културата, како граѓани на НР Македонија, задолжени за многу одговорна задача“.

За професионално напредување на машките и женските актери се одржуваат посебни часови за запознавање на драмската литература. Се читаат и изучуваат книги за театарската работа од истакнати автори од оваа област. Највнимателно се изучува школата на Станиславски. Но освен од Советскиот Сојуз, од каде што учи цел свет, таму се читаат и бугарски автори и автори од други славјански народи. Уметниците одат во кино во групи каде што гледаат уметнички филмови и потоа разговараат и на тој начин учат од големите мајстори.

Се разбира, главниот учител на македонските уметници е животот. Затоа, тие се цврсто поврзани со својот народ, кој ја гради својата економска и културна благосостојба, кој ја гради својата нација, својата нова држава. Во театарот постојат следните организации, кои се живата врска на театарџиите со животот, со тековната работа на владата, државниот апарат, масовните организации, со трудољубивост и дисциплина, со големото народно творештво кое зоврива насекаде од нашата татковина: организација на народниот фронт, во која се запишани сите членови на колективот, синдикална организација една од најдобрите во Скопје, организација на млади и организација на жени. Освен што се уметници, тие се и граѓани на државата, синови на својот народ и преку овие организации придонесуваат со својата сила во градењето.

По кажаното, сега можеме да одговориме на поставените прашања. Македонскиот народен театар е навистина нов театар. Тоа одговара на новиот поредок... Тој го донесе духот на овој систем, на ова братство меѓу народите, на оваа вистинска демократија. Во ФНРЈ, се создава нов бит, нов живот, нови луѓе, слободни луѓе, без шовинизам, без омраза кон другите народи, со широк поглед на светот и со омраза кон старото време на непријателство и угнетување....

Ете од каде доаѓа овој ентузијазам, ова другарство, оваа обилна светлина, оваа голема ширина во младиот Македонски народен театар. Уништена е старата школа на индивидуализам, на уметност заради уметност, на одвојување од паролата, на уметност за неколку избраници. Македонскиот театар е народен театар во најточна и најцелосна смисла на зборот. Тоа е театар за народот, за широките народни слоеви. Ја создава народната култура, народниот јазик, се труди да го подигне културното ниво на публиката. Тој е поврзан со народот во нераскинливи врски. Тој живее со болките и аспирациите на луѓето. Служењето на народот е негова највисока задача.

Ова природно влијае на неговата работа. Не може да дава претстави кои не се разбирливи и туѓи за народот. Не може да го спречи својот демократски развој. Напротив, со изборот на претставите, тој се труди да го зајакне овој развој, да внесе ентузијазам во творечката работа на луѓето, да им даде пример за успесите на понапредните народи, да ја подигне самодовербата на масите, да ги доближи до другите народи.

Овие услови, оваа средина, овој нов живот можат да дадат објаснување за големите достигнувања на Македонскиот народен театар. Откако се беше кажано, јасно се разбира зошто уметниците имаат нов третман на сликите, на ликовите, зошто толку длабоко навлегуваат во ликот на новите луѓе, зошто Тодорка Кондова со таква искреност и едноставност ја претстави револуционерката Зоја во „Приказна за правдата“, зошто толку лежерно, овие млади играат едноставно и вистинито, зошто не можеа да најдат пукнатина во ниту една од претставените претстави, зошто целата екипа настапи толку хармонично. Директорот, режисери, уметник, уметници, техничари, сето тоа вибрира со новото време, живее со новата демократска ера, купува посреќна егзистенција за сите луѓе, работи здружно, колективно и со заеднички напори природно постигнува големи резултати.Тоа не се луѓе со каприци и погубни амбиции, со лични определби и дилна завист, ова е ансамбл, ова е колектив што во целина, храбро и цврсто оди напред кон совршенството, непрестајно се стреми, не признавајќи застој и не се опиени од постигнатите успеси.

Од уметниците како големи таленти се издвојуваат Тодор Николовски и Петар Перличков. Тие вешто ги моделираат сликите, може да се види како долго време учеле, се труделе, како навлегле во деталите, изразите на лицето, гестовите и истовремено во доловувањето на основното, карактерот, епохата, класната припадност на херојот. Но, нивната сила е во колективот. Тој ги држи цврсто на сцената како што го држи и секој друг уметник.

Под овие услови на творечко работење, можеме со сигурност да кажеме дека Македонскиот народен театар ќе оди многу напред и ќе ги достигне напредните театри, како што целиот македонски народ сигурно ќе ги достигне другите напредни народи во својот економски и културен развој.

На крајот ќе завршам со изјавите на талентираните уметници Тодор Николовски и Петар Перличков за нивната посета на Софија. Тие рекоа:

- Имавме малку трема, малку се плашевме да се покажеме. Ја знаеме славата на Бугарскиот народен театар, го знаеме Крстју Сарафов (брат на македонскиот револуционер Борис Сарафов – н.з) и редица други великани на сцената. Но, топлото добредојде и коментарите на нашите колеги за нашата игра имаа охрабрувачки ефект врз нас. Аплаузот на публиката не развесели и без страв, без срам ги покажавме нашите можности, нашите достигнувања. Немаме причина да бидеме скромни. Гордоста на нашите успеси ја сфаќаме како гордост на нашата слободна татковина. Горди сме што не само нам, туку и на нашата Народна Република Македонија и се прават овации, без која ... не би можеле ништо да ви покажеме. Но, бидете сигурни дека нема да се вообразиме. Нема да заспиеме на нашите ловорики. За нас секој застој е смрт. За нас овие успеси се поттик, еден поттик за нов натпревар со останатите театри на славјанските народи. Нашите впечатоци од Бугарија се неизбришливи. Никогаш нема да го заборавиме овој топол и срдечен прием. Се надеваме дека успеавме да отфрлиме многу заблуди и злонамерни гласини за состојбите во нашата родна земја, која ужива слобода и еднаквост во братското семејство на југословенските народи. Ќе продолжиме да работиме за културно зближување на Јужните Славјани и во иднина. Ние учиме и секогаш ќе учиме од бугарскиот театар и од другите напредни народи. Наша искрена и негувана желба е да оствариме соработка меѓу сите славјански театри“.

За жал наместо овој однос на меѓусебно признавање и братска љубов да се развива, Софија со своето негирање ма Македонците, македонскиот идентитет, јазик и култура, создаде омраза  меѓу македонскиот и бугарскиот народ, Ова што денес Софија го применува со уцени да се изврши бугаризација на македонскиот народ неславно ќе заврши, а конечниот резултат ќе биде спротивен од нивната намера за реокупација на Македонија.