Атанас Јанков

Првата активност за започнување на врховистичкото востание во Македонија ја почнал полковникот Атанас Јанков. Во средината на 1902 година, Јанков со голема чета навлегол во Македонија и се движел од Џумаја до Костурско.

Поминувајќи низ Џумајско, Малешевско, Струмичко, Гевгелиско и други места, Јанков оставал свои приврзаници и го повикувал населението на востание. Меѓутоа ТМОРО успеала со својата дејност да го спречи објавувањето на Врховистичкото востание во Костурско.

Во текот на оваа акција на полковникот Јанков во југоисточна Македонија започнало Горноџумајското востание.

Со востанието биле зафатени Горноџумајско, Мелничко, Петричко, Малешевско, Струмичко и Разлошко.

Оваа акција на Комитетот ја ослабналa и сериозно ја загрозилa организациската мрежа на ТМОРО.

Меѓутоа треба да се истакне дека Горноџумајското востание успеало да ги раздвижи дипломатите на големите сили околу македонското прашање и да ги предизвика таканаречените Падарски реформи.

Еден дел од историчарите сметаат дека оваа акција на Комитетот допринела Централниот комитет на ТМОРО да го свика когресот на кој било поставено прашањето за востание во престојната 1903 година.

По Горноџумајското востание претседателот на Централниот комитет Иван Гарванов сакал да дојде до помирување со Врховниот Комитет, а Иван Цончев за таквото помирување го поставил условот за кревање на востание во пролеtта 1903 година.

Во 1900 година за костурски митрополит е назначен Германос Каравангелис. Тој успеал да го поткупи во интерес на грчката кауза, војводата Коте Христов давајќи му плата од 10 фунти и школување на неговите децата во Атинаската гимназија, а подоцна и самиот Коте заминал во Атина кај грчкиот офицер Павлос Мелас.

Во 1901 година, митрополитот Каравангелис привлекол и други војводи за грчката каузата, а меѓу нив и Вангел Георгиев. Тој ја организирал првата андартска чета, заедно со андарти Јоргос Перакис. Постепено тие постигнале успех во јужните грчки села во регионот на Богатско како и во негрчките села на север како Лехово, Писодер, Клисура и Бел Камен, а и во некои гркомански села како Желев.

Во 1902 година Јон Драгумис е испратен во Битола како подконзул, каде што главната задача му е да создава тајни комитети за вооружена борба. Тогаш во Атина се создал Елиномакедонскиот комитет под раководство на новинарот Димитриос Калапотакис.

Тој создал Општи упатства за македонските чети на Високиот совет на Македонскиот комитет. Се` започнало со испораката на оружје од внатрешноста на Грција, а во 1903 година пристигнале и првите грчки војводи, доброволци од Крит и Мани.

Истовремено Германос Каравангелис со четата составена од Грци, Албанци, Турци, Критјани и Гркомани, која се состоела од околу 50 души, ги обиколува, Костурско и Леринско продолжувајќи ја агитацијата.

Четата на Павлос Мелас

Во текот на Илинденското востание, Каравангелис и неговите луѓето се криеле во Костур, а еден дел од нив ја помагаале турската армија. Андартскиот командант Јоргос е убиен во Лехово од Васил Чекаларов.

Коте Христов и Павел Киров успеале да го отстранат првиот голем војвода на Македонската револуционерна организација Лазар Поп Трајков и тоа преку предавство. Тие го убиле, а потоа неговата отсечена глава ја испратиле на Каравангелис.

По Илинденското востание оргнизационата мрежа на МРО била ослабена, а неселението било исплашено.

Каравангелис и Евтимиос Каудис ја продолжиле својата дејност и успеале да вратат некој од егзрхиските села под јуриздикција на Цариградската Патријаршија, а со помош на турските власти успеале да ги затворат егзархиските училишта во Костур.

Елиномакедонскиот комитет во согласност со владата на Теотокис во март1904 година испратиле официјална разузнавачка андартска мисија во Македонија, составена од 4 офицери. Офицерите подоцна испратиле извештај во кој истакнале дека во постојните услови борбата е можна, ваквото стојалиште било усвоено од грчката влада.

Потоа започнале подготовки во Македонија и Грција за преминување на андартски чети, а тие во есента1904 година се нашле на територијата на Македонија. Андартските чети добиле задача, по секоја цена и со сите средства да бидат уништени комитетите на Македонската револуционерна организација по селата, а на нивно место да бидат создадени грчки комитети преку кои ќе се држи грчкиот патриотизам.

Четата на Капитан Вардас

Грчките чети добиле наредба да не го напаѓаат турското население, туку и да го заштитуваат. Елиномакедонскиот комитет и грчката пропаганда уште од порано како што бил случајот со Андартската провокација, пропагирале дека:

грчките чети немаат цел да се борат против турскиот режим во Македонија

Основаната задача на грчките чети била по пат на закани и убиства да се принуди македонското егзархиско население да ја признае Цариградската Патријаршија. Обично пред да биде употребена сила андарите испраќале закани до населението во кој биле предупредувани:

Ако по десет дена не станете Грци, повеќе не надевајте се да живеете

Андартите вршеле и одмазда врз населението кое уште одамна се откажало од Цариградската Патријаршија или пак зошто учествувало во редовите на Македонската револуционерна организација.