|
|
| Тиквешко востание |
 Нa 19 јуни 1913 година во Тиквешкиот регион (Кавадарци, Неготино, Ваташа и останатите поголеми места од тој крај) избувнува вооружено востание познато како Тиквешко востание. Востанието во Тиквешијата претставува прв и најмасовен вооружен отпор на населението против српскиот окупатор, веднаш после Првата балканска војна, и е едно од позначајните македонски востанија.Востанието е предизвикано од насилствата вршени од српските окупаторски власти врз населението во тиквешкиот крај при обидите за асимилација и посрбување. Спроведувајќи ги наредбите од Белград, српскиот командант во Кавадарци, потполковникот Урошевиќ, ги свикува градските првенци и им се заканува дека доколку се спротивстават на србизацијата ќе бидат погубени. Процесот на асимилација започнува со протерување и апсење на сите дотогашни учители и на нивно место поставување на српски учители. Тие коишто сакаат да останат и да учителствуваат се испраќани во Белград на курс по српски јазик за да можат да предаваат на српски. Протерани и апсени се дури и македонските свештеници и на нивно место се доведени попови од Србија, а воведен е и српскиот јазик во црквите. Српскиот терор е неподнослив, а револтот на тиквешани од ден во ден станува сè поголем, не само кај првенците на градовите, туку и кај обичното население. Само поради тоа што едно момче, по има Александар Видов, кажува дека не се чувствува како Србин, Србите ладнокрвно го убиваат. Истата судбина ги стигнува и сите други коишто се противат на српската асимилација. Една млада невеста од Ваташа, веднаш по нејзината свадба е силувана од страна на српскиот поручник Милан Крековиќ. Стотици други се тепани, претепувани и убивани. Не се поштедувани дури ни децата, а многу млади невести се силувани. Погубена е и една цела турска фамилија од педесетина члена, меѓу кои и деца.  Македонско семејство од ТиквешкоНеможејќи да ја трпи српската тиранија, тиквешкото население решава да се организира. Со поддршка на ВМОРО е свикано собрание со делегати од речиси сите места во Тиквешијата. На собранието едногласно е решено да се крене востание и е формиран востанички штаб, составен од видни револуционери од тој крај коишто учествувале и во Илинденското востание. Меѓу поистакнатите војводи биле: Дончо Лазаров, Коце Сеизов, Тодор Камчев, Михаил Шкартов и уште десетина други. Бројот на востаниците изнесува околу 1.000, од коишто 200 луѓе се обични граѓани коишто земаат пушка в рака, а останатите се комити од четите на ВМОРО. Првите денови востаниците постигнуваат голем успех. Четите на Дончо Лазаров и Михаил Шкартов ги напаѓаат и ги протеруваат српските војски од Неготино. Српските власти испраќаат свои чети од околните села кон Неготино, но сите тие се разбиени. Востаниците продолжуваат понатаму и успеваат да ги протераат српските чиновници и писари од општинската зграда во Кавадарци и симнувајќи го знамето на Србија, го поставуваат тиквешкото револуционерно знаме* од 1903 година. На 20 јуни е одржано и свечено собрание на кое е избрана и градска управа од 12 видни кавадарчани. После седум дена Србите испраќаат голема војска предводена од Василие Трбиќ, како и од србоманот Јован Бабунски и Јован Долгачот. Србите бараат помош дури и од потурчениот Албанец Јаја-ага којшто со вооружени 250 души башибозук му се става на располагање на Трбиќ.  Српски четникМакедонските востаници бараат помош од Четвртата бугарска армија коjaшто се наоѓалa на другата страна од реката Вардар, но поради новосоздадената ситуација таа не успева да стигне на помош. Тиквешките востаници, заедно со четите на војводите Христо Чернопеев и на Петар Чаулев се оставени сами да се соочат со српската војска, но не успеваат во своите напори. Востаниците се повлекуваат, а Србите започнуваат со немилосрдни убиства врз тиквешани. Навлегувајќи во тиквешките села, тие вршат невидени ѕверства. Нема место каде што не се извршени апсења, мачења, убиства, силувања, пљачкосувања. 150 кавадарчани се врзани на колје во центарот на градот и се оставени да стојат така 30 часа под пеколното сонце, а после тоа заедно со уште 50 други кавадарчани се одведени на месноста Полјаната и стрелани. Стотици мажи, жени, деца и старци се убиени, заклани и живи изгорени. Повеќе од илјада куќи се запалени и опустошени. После таа случка пристигнува Карнегиевата комисија составена од видни европски учени, професори, барони од Соединетите Држави, Австрија, Германија, Франција, Велика Британија и други. Според нивните анализи бројот на загинатите надминувал 1000. Многу од загинатите биле живи фрлани во длабоки јами. Чекалната на железничката станица била сета во крв, а телата биле фрлани во Вардар. Тиквешкото востание е еден од најкрвавите настани во историјата на Македонија. До пред осамостојувањето на Република Македонија, овој крвав настан македонските историчари по наредба на Белград и домашните србомански слуги, никогаш не го ни споменуваа за да не проговорат за ѕверствата на Србите и насилната србизација во Вардарска Македонија. Само неколку месеци после Тиквешкото востание, во Вардарска Македонија се крева уште едно востание против српската окупација, овој пат во Охридско-дебарскиот регион. _____________________________________ * Знамето било направено од учителки од Кавадарци. Во горниот дел на знамето имало надпис "Тиквешки революционенъ окрѫгъ"; под него пишувало "Свобода или смѫрть”; во средината имало една девојка којашто во рацете држи развеано знаме, а со едната нога гази врз тело на убиен турски војник. Тоа знаме е земено од страна на Србите и е однесено во музеј во Белград, но во 1941 година поради опожарување на музејот знамето е уништено. |
