Александар ДОНСКИ

Во нашата јавност е малку познато дека древните Македонци биле пионери во заштитеното подводно нуркање, т.е. тие биле првиот народ (за кој постојат записи) што направиле еден вид подморница. Првите обиди за заштитено подводно нуркање биле изведувани со помош на големо стаклено ѕвоно кое со помош на јажиња било спуштано на морското дно. Внатре во ѕвоното се наоѓал нуркачот, кој преку ѕидовите на ѕвоното уживал во глетката под водата. Во ѕвоното имало спроведено континуиран дотур на воздух. Секако дека на ваков начин не можеле да се постигнуваат големи длабочини, но во времето на древнината, тоа сепак се сметало како интересно откритие.

Повеќе истражувачи на историјатот на заштитеното под­водно нуркање ги спомнуваат Македонците како пионери на вакво­то нуркање. Така, на пример, познатиот океанограф и струч­њак за подводно нуркање д-р Стивен Вуд во својот труд “Важни настани во историјата на истражување­то на океаните” јасно пишува дека Македон­ците биле тие кои први почнале со заштитено подводно нур­кање. Тој спомнува една индиска сред­но­вековна илустрација на која е прикажано подводното нуркање со помош на големо стаклено ѕвоно, што Индијците го наследиле од Маке­донците. Во врска со ова д-р Вуд пишува:

“Еден од најраните извештаи за употреба на справа што му овозмо­жувала на нуркачот да влезе под водата со извесен степен на заштита и снабденост со воздух кој влегувал во ѕвоното за нур­кање е онаа што Колимфа ја употребил некаде околу 330 година пред Христа според прет­ход­ното нуркање под вода на Александар Велики. Ова ѕвоно е насликано од еден индиски сликар на мини­јатура во 1575 година. Сведоштво за вакво ѕвоно се појавува и во 13 век во еден француски ракопис под наслов 'Вистин­ската историја за Александар'.”

Некои недоволно информирани истражувачи сметаат дека заштитеното подводно нуркање од страна на Македонците претста­вува само обич­но романтично предание, создадено во Средниот век. Имено, се знае дека во пе­риодот на Средниот век биле создадени повеќе преданија и легенди за Алек­сандар. Најверојатно дека овие преданија и легенди биле базирани врз содр­жината на постари записи или усмени преданија од древнината, кои со текот на времето, во Средниот век биле преправани и дополнувани со најразлични фан­тас­тични измислици поврзани со неговиот живот, а посебно со него­вите патувања. Така, биле создадени романтични легенди и преданија со фантас­тични мотиви (средби на Александар со разни чудовишта, наоѓање на извор со животворна вода, патувања во непостоечки и чудни земји и сл.). Во тој контекст некои сметаат дека и заштитеното подводно нуркање што го прак­тикувале Македонците било измис­лица на средновековните автори.

Меѓутоа, ваквите тврдења аргументирано ги демантира науч­никот д-р Вуд, кој нуди и древни (а не само средновековни) све­доштва за заштитеното подводно нуркање од страна на Маке­дон­ците. Имено, тој пишува дека уште Аристотел го спомнал ваквото нуркање. Во врска со сето ова, во продолжение на својот труд,  д-р Вуд пишува:

“Аристотел во своето дело 'Проблеранта' го опишува системот за подводно нуркање од неговото време, па вели: 'Тие измислија справа преку која нуркачите можеа да дишат. Тоа беше сад, што се спушташе долу и нормално дека не беше полн со вода, туку со воздух, со кој постојано беа снабдувани нурнатите луѓе”. (Dr Stephen Wood: Diving Bells "Important Events in Ocean Engineering History - Diving Bells" in Ocean Engineering, Department of Commer­­­ce National Oceanic and Atmospheric Adminis­tra­tion Diving for Science and Tech­no­­logy Copyright 1999-2001, S. Wood).

За Аристотел се знае дека бил роден во градот Стагира во Македонија и дека (барем по татко) се смета дека бил Македонец. Се знае и дека токму тој бил главниот учител на Александар Маке­донски. Оттаму, сведоштвото на Аристотел за заштитеното под­водно нуркање (дадено во 4 век пред Христа) ги побива мислењата дека тоа било романтична измислица на средновековните автори.

Дека Македонците биле пионери во заштитеното подводно нуркање денес е прифатено од речиси сите релевантни фактори во таа област и пошироко.Така, на пример,  во современата позната општа комјутерска енцик­ло­педија Енкарта (цит. дело, наслов: Diving, underwater) како официјален став е спомнат фактот дека токму Македонците биле првите пионери во све­тот во областа на зашти­теното подводно нуркање. Во врска со ова овде чита­ме:

“Подводното нуркање претставува влегување под вода и остану­вање под нејзината површина поради работа или истра­жување. Нуркањето без механичка помош било практикувано уште во древнината поради собирање бисери и сунѓери. Различни начини за снабдување на нуркачот со воздух со цел да му се овозможи подолг престој под водата биле пробани уште во 4 век пред Хрис­та. Се смета дека Александар Велики извршил под­водно нуркање во машина која веројатно била примитивна форма на нур­качко ѕвоно, а Аристотел споменува техники кои му овозможувале на нур­качот да диши под водата”.

Заштитеното подводно нуркање од страна на Македонците е илустрирано и на една илустрација од 15 век. Конкретно се работи за илустрација од француски ракопис објавен во Руен во 1445 година. Ракописот е познат под насловот “Стара француска проза - романсата за Александар”. Тој е илуст­ри­ран со минијатура на која е претставен Александар Македон­ски како нур­ка под вода во стаклен сад, врзан со јажиња за брод во кој седат двајца. Инте­ресно е тоа што на илустрацијата и Алек­сан­дар и неговите пријатели се облечени во тогашна француска облека. Впро­чем, ваквата практика (ликови од постарата историја да се претста­вуваат во не­соодветна облека, т.е. во облека од времето на настанокот на сликата) е добро позната во историјата на уметноста.

Да заклучиме дека постојат цврсти докази дека Македонците биле тие кои останале забележани во историјата како пионери во заштитеното подводно нуркање и ова е прифатено како официјален став  од соодветните авторитети во таа област.