|
|
Ванчо Михајлов не ја исполнил задачата на Хитлер |
Пишува: Стефан Требст Кој беше лидерот на терористичката ВМРО? И во Бугарија и во Македонија се пренебрегнува со определена цел фактот дека Иван Михајлов порачал стотици политички убиства . Во центарот на Софија, во Борисовата градина во 1990-те години, беше подигната спомен-биста на маж на средна возраст во паравоена униформа. Се однесува на Иван Михајлов (1896-1990), лидер на (ВМРО) од 1928 до 1934 година, сојузник на Мусолини, Хитлер и на усташката Независна Држава Хрватска. На Балканот тој е познат и како нарачател на многубројни политички убиства на македонски и на бугарски дејци, како и на југословенски политичари и заедно со Анте Павелиќ и тој е автор на атентатот во Марсеј во 1934 година. И покрај тоа, по 1945 година, против него не само што не е поведена судска постапка, туку тој дури и денес е непознат во Европа. Во 1927 година во раководството на ВМРО се јавуваат различни погледи во однос на тактиката на организацијата. Интензивната партизанска борба е заменета со принципот на терористичка дејност: кон познати југословенски лидери се насочуваат тројки или петорки на атентатори; кон претставници на новиот европски повоен поредок се подготвуваат самоубиствени атентати; а против дисиденти во сопствените редици се изрекуваат смртни пресуди. Во 1928 година таа нова тактика доведува до остар внатрешен конфликт, кој ја поделува организацијата на две крила, кои влегуваат во масовно братоубиство. Движечка сила на тој нов развој во ВМРО е Иван Михајлов, познат уште по псевдонимот „Ратко Дејанов“. Во 1925 година, една година откако беше убиен харизматичниот лидер на ВМРО - Тодор Александров, Иван Михајлов влегува во тричлениот Централен комитет на организацијата. Тодор Александаров, којшто е прогимназиски учител и бугарски офицер, награден со железен крст од Вилхем II во 1916 година, по Првата светска војна, заедно со бугарскиот генерал Александар Протогеров, ја реорганизира организацијата создадена во 1893 година, која најпрво се бори за автономна Македонија под управа на султанот, и и' дава нова насока во дејствувањето - присоединување на Македонија кон Бугарија. По смртоносниот заговор против Александров, Михајлов ја искористува положбата на доверлив човек - негов секретар, за да го наследи неговото место во Централниот комитет. Во 1928 година, Михајлов го порачува убиството на својот колега и противник во Централниот комитет - генерал Протогеров, по што ги поставува во раководството на ВМРО двајцата негови најблиски луѓе - Страхил Развигоров и Иван Караџов и така практично ја презема контролата над организацијата. Приврзаниците на Протогеров, под раководство на Петар Шанданов и Наум Томалевски, жестоко се спротивставуваат. Тоа доведува до долгогодишна внатрешна братоубиствена војна, која зела стотици жртви меѓу активистите од двете завојувани крила. И до денес на бугарски изразите „македонска работа“ или „да завршиш со нешто по македонски“ означуваат да извршиш нешто на особено жесток и крвав начин. Според Михајлов, нацијата на новоформираната држава, која се состои од „македонски Бугари“, може да се дефинира и како „бугаро-македонска“, бидејќи е бугарска во етнокултурен и јазичен однос и македонска – во регионален. Така ВМРО си создаде непријател од политичката елита во Бугарија која до тој момент, поголемиот нејзин дел, е поволно расположен кон организацијата. Како резултат на тоа, на 9 мај 1934 година, политичкиот центар „Звено“ и воениот сојуз ја испраќаат бугарската армија против цитаделата на ВМРО во Петричко. Само за неколку денови стуктурите на организацијата се разбиени, нејзините лидери се интернирани, а во 1935 година на Михајлов му е изречена смртна пресуда. Испраќањето на искусниот атентатор на ВМРО, Владо Черноземски, е резултат на тесната соработка на Михајлов со хрватските усташи на Анте Павели против Југославија. Павелиќ е иницијатор на планот за атентатот и тој ги оценува реално професионалните можности на своите луѓе, т.е. ниско - затоа го моли Михајлов за помош. Откако нервите на тројцата хрватски стрелци на пристаништето во Марсеј не издржуваат, Черноземски ја исполнува успешно задачата што му е дадена од Михајлов. Имено, атентатот во Марсеј ја испровоцира Лигата на народите да се обиде преку Женевската конвенција да го спречува и казнува тероризмот, да ја мобилизира меѓународната јавност за спротивставување против организираниот тероризам и да ја вклучи борбата против него во меѓународното право. Во 1926 година тој склучува брак со Менча Крничева која во 1925 година, по лична наредба на Михајлов, го изврши прославениот атентат против македонскиот политички деец во прогонство, Тодор Паница, во виенскиот „Бургтеатар“, за време на претставата „Пер Гинт“ од Ибзен. По пресудата, австрискиот суд ја ослободува Карничева поради здравствени причини. Таму во составот на „Македонската патриотска организација“ во САД и Канада (МПО) со седиште во Форт Вејн, Индијана, ВМРО располага со густа мрежа од поддржувачи. Но, дури и Швајцарија, Романија и Велика Британија, како и бившиот сојузник на ВМРО - Италија на Мусолини, не сакаат да ја примат двојката терористи. Едвам во 1938 година, Полска им дозволува на двајцата да влезат на нејзина територија, но под услов да се воздржуваат од секаков вид политичка дејност. Михајлов и неговата сопруга добиваат визи на лична иницијатива на полскиот амбасадор во Софија - Адам Тарновски, кој уште во времето на Првата светска војна е дипломатски претставник на Австро-Унгарија во бугарскиот главен град и одржувал тесни врски со ВМРО. И покрај тоа што Варшава ги анулира визите поради бурни протести во Белград, турските власти го натоваруваат семејството Михајлов на полскиот трговски брод „Левант“ кој бил укотвен во пристаништето во Измир. По долга одисеја низ Средоземното Море, на 23 септември 1938 година, бродот најпосле пристигнал во Гдањск со своите немили и несакани патници. И покрај тоа што Михајлов се населува во една глува провинција на Полска, тој има можност, како и пред тоа во Турција, да одржува тесни контакти со своите приврзаници во Бугарија и во Северна Америка. По влегувањето на Вермахтот во Варшава во септември 1939 година, Михајлов и неговата жена, која говори добро германски, се поврзуваат со Гестапо. Потоа тие се населуваат во Рајхот - колку долго, останува неизвесно. Таму тие се населуваат во привремено живеалиште во Берлин, во населбата Нојкелн, каде што му се непосредни соседи на Анте Павелиќ и на неговото опкружување. Не е јасно какви контакти поддржувал Михајлов во германскиот главен град со национал-социјалистичката власт - во архивите на Третиот рајх досега не е најдена информација по тоа прашање. Веројатно, во пролетта 1940 година, Михајлов се преселува во Будимпешта. Таму тој ја разгледува можноста со германски и со италијански претставници за формирање македонска држава, додека Третиот рајх, како и фашистичка Италија се занимаваат со новата територијална поделба на југоисточна Европа. Влијанието на Михајлов врз преживеаните структури на ВМРО во Бугарија реално намалува многу видно во април 1941 година – по повторната окупација на Вардарска Македонија од бугарските војски и востановување на бугарска административна структура. Поголемиот дел од приврзаниците на Михајлов го одобруваат де факто тоа присоединување како „повторно обединување“ на Македонија со „мајка Бугарија“ и прифаќаат функции во окупираната територија. Михајлов, кој непоколебливо ја следи целта - „слободна и независна Македонија“, прифаќа во мај 1941 година да се пресели во Загреб - на покана испратена од неговиот долгогодишен сојузник Павелиќ, којшто во меѓувреме стана водач („поглавник“) на германско-италијанската марионетска држава Независна Држава Хрватска (НДХ). До 1944 година, Михајлов е најважниот надворешно-политички и воено-политички советник на хрватската управа на усташите, како десна рака на Павелиќ. Во октомври 1943 година, непосредно по повлекуваењто на Италијанците од Балканот, по преговорите со рахјсфирерот на СС Хајнрих Химлер, Михајлов договара формирање на силна вмровска заштитна група („Обезбедување“) составена од 12.000 мажи, која би била распоредена во грчки делови на Македонија окупираните од Германците. Меѓутоа, регрутирањето на нејзиниот состав се оддолжува и не ја достигнува договорената моќ. Исто така, останува нереализиран и предлогот на Михајлов даден на Павелиќ за формирање на силна платена армија на ВМРО, која би се борела против различните партизански одреди во босанскиот дел на НДХ. На изненадување на Софија и на неговите најблиски соработници, Михајлов категорично го отфрла предлогот. Поповолна е неговата реакција кон предлогот на германскиот министер за надворершни работи, Јоахим фон Рибентроп да биде претседател на една македонска држава под покровителство на Третиот рајх. На 1 септември 1944 година, Хитлер издава „фирерска заповед“ за брзо прогласување и формирање на слична таква држава. Така, поради Црвената армија која секавично навлегува на Балканот, треба да се гарантира повлекувањето на Вермахтот од Грција. На 3 септември 1944 година тој пристигнува со германски воен авион од Загреб во Софија каде ја разгледува ситуацијата со останатите свои соработници. На 5 септември човекот за врска меѓу Михајлов и СС началникот на Шестата управа (надворешно-политичкото разузнавање) во Главната управа за империска сигурност, СС-бригадфирерот Валтер Шеленберг, му телеграфира на Рибентроп: „Со неколку расправи - денес и утре, Михајлов треба да се обиде да го спаси она што треба. Меѓутоа, состојбата изгледа безнадежна. И Михајлов е на истото мислење, откако сам можеше да се увери за состојбата на нештата“. Истовремено СССР и објавува војна на Бугарија. Непосредното навлегување на советските трупи во балканската држава што следеше потоа, како и нивното напредување до германската основната сврзувачка линија во Вардарската долина, доведуваат до драматично изострување на воената ситуација. Како резултат на тоа, Рибентроп го притиска германскиот амбасадор во Софија СС-обергрупфирерот Адолф Хајнц Бекерле: „Денес фирерот одново нареди да биде прогласена независноста на Македонија - овојпат без повеќе одлагања“. На истиот 5 септември Михајлов патува од Софија за Скопје, каде на 6 септември има повеќе средби со активисти на ВМРО и со месни првенци како и средби со комунистички партизани и со претставници на граѓанското антибугарско ослободително движење на Методија Андонов-Ченто. Вечерта тој го соопштува своето решение, кое веднаш е е испратено од германскиот генерален конзулат во Скопје до амбасадата во Софија: „Комитетот (скопските вмровци) се откажува категорично да ја прогласи независност на Македонија, убеден од Ванчо Михајлов, и по опстојна анализа на стекнатите состојби“. Аргументирајќи го своето решение, Михајлов се запира најмногу на: Прво, отсуство на приврзаници кои ќе се подготвени да застанат зад независноста и да ја наметнат и, второ, непрекинато и агресивно деморализирање на целото население. |